Հայոց հին եւ նոր հավատքը

Հայոց հին եւ նոր հավատքը

Մաս առաջին

Հայ ազգը, հազարամյակներ շարունակ ունենալով ամուր եւ հզոր ինքնագիտակցություն, կերտել է իր տեսակին համապատասխան մշակույթ, որը յուրովի է ամփոփված հայ ազգի «Մեծ Լույս» կամ «Արեւ» արեւապաշտական հավատամքի մեջ՝ որպես Առաքելականության, Լուսավորչականության, Բանախոսության, Արիականության, Բարեպաշտության գաղափարախոսություն: Հայոց Հին հավատքից Նոր հավատքի ժառանգական փոխանցումը, հաջորդականությունը եւ փոխկապակցվածությունը հաստատելու համար անցկացնենք պատմական, մշակութային, լեզվաբանական վերլուծություն: Վերլուծության ընթացքում փորձենք պահպանել՝

-Աստվածության ժամանակաշրջանը,

-Աստվածների սերնդափոխության ժամանակը,

-Աստվածների սերնդափոխության Տարածաշրջանը,

-Աստվածների մշակութային պատկանելության տարածաշրջանը եւ ժամանակաշրջանը: Պետք է նկատենք՝ քանի որ նրանք պատկանում են մեկ ազգի, մեկ ժողովրդի, նրանք փոխկապակցված են անուններով, բառակազմությամբ եւ խորհրդանշական գործառույթով, գաղափարագրերով: Շատ հաճախ տարբեր ժամանակահատվածների Աստվածներն իրարից տարբերվում են մեկ կամ մի քանի տառերի, նույնիսկ վանկերի տարբերությամբ:

Հայոց հին եւ նոր հավատքը եւ նրա որդեգրումը այլ ազգերի մեջ կատարվել է հազարամ յակների պատմագրության կերտման մեծագույն ժամանակահատվածում: Հայկական լեռնաշխարհում տարբեր ժամանակաշրջաններում ձեւավորված Արարադայ-Հայասա-Կիցցուվադանա- Արարտ-Ուրարտու պետական կրոնական կազմավորումները, որոնք հայտնի են նաեւ որպես Հայասական- Բիայնական-Նայիրյան-Ուրարտական- Երվանդունիների – Արեւելքի Վարդապետական պետական դիցարաններ, հետագայում անցան Արարադայ-Կիցցուվադանայ- Ուրարտու–Արմինա–Հայաստան պետություններին:

Հայկական լեռնաշխարհում տարբեր ժամանակաշրջաններում ձեւավորվել են չորս պետական դիցարաններ, որտեղ կան դիցեր եւ դիցարանը կառավարում է մեկ Գլխավոր Աստվածը, իսկ քրիստոնեական գաղափարախոսության մեջ՝ Աստված- Աստծո որդի եւ սրբեր:

«Մեծ Լույս» կամ «Արեւ» արեւապաշտական հավատամք

Ըստ շումերների՝ արեգակնային համակարգը կազմված է 12 մոլորակներից՝ Արեւի եւ Լուսնի հետ միասին, որոնցից գլխավորը համարվում է Նիբուրու մոլորակը կամ Արարիչ աստվածը: Դիցարանում Նիբուրու-խաչ մոլորակի կամ Արարիչ Ան-Անու աստծո որոշումը իրականացվում էին 12 մոլորակ- ավագանի Աստվածների կողմից:

Ներկայացնենք «Մեծ Լոյս կամ Արեւ» կամ «Նոր Աշխարհ» գաղափարախոսության բացատրությունը: Նիբիրու – Նիփփուր- NIPPUR Լուսաստղի մասին տեղեկությունները մեզ հասել են դեռեւս հնադարյան շումերական սեպագրերից: Ժամանակակից աստղագիտությունը Նիբիուր – Նիփփուր առասպելական մոլորակի գոյությունը չի հերքում: Ժամանակակից աստղագետները վերջերս գալակտիկայում նկատեցին փոքր կարմիր մի կետ, որը մեծ արագությամբ մոտենում է մեր Արեգակնային համակարգին, ըստ գիտնականների՝ հավանաբար այն Նիբիուրու մոլորակն է:

Ենթադրվում է, որ Նիբիրու ու Արեգակ երկու հսկաների մեջտեղում պետք է հայտնվի Երկիր մոլորակը, իսկ ավելի հստակ` նրա ուղեծիրը խաչվում է մեր գալակտիկային եւ անցնում է Մարսի ու Յուպիտերի մեջտեղով: Նիբիրու Լուսաստղը Երկիր մոլորակի հետ խաչվում է 3600 տարին մեկ անգամ կամ մեկ sarus -սարում: Մեկ sarus -սարը գնահատվում է երեք հազար վեց հարյուր տարի:

Սկզբնական արձանագրություններում Նիբիուր տերմինի համարժեքը Խաչն է: Քարից կերտված խաչերի ստեղծման ավանդույթի արմատները հասնում են մինչեւ Նոյան Տապան։

Տիբեթական առասպելներում նույնպես հիշատակվում է Նիբիուր կամ Նիփփուր Լուսատու աստղի մասին, սակայն այն կրում է Ռադջա(հ) Արեգակ անունը:

Նիբիուր-Նիփփուր եւ Ռադջահ Արեգակ անունների իմաստաբանական վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ խոսքը միեւնույն Մոլորակի մասին է՝ միեւնույն Լուսաստղի մասին:

Տիբեթական Ռադջա(հ) Արեգակ անունը Ռա- ար Արեւ եւ ջահ- կրակ, լույս իմաստն ունի:

Նիփփուրու կամ Նիբիրու անվան բառակազմական վերլուծությունից պարզվում է, որ

Նի –հայ դիցարմատ է, Բի- երկնագույն, աչքի մեջ լույս տվող մասն է՝ բիբ, երկնքում լուսատու, երկնագույն, կոչվում է նաեւ երկնային խոսք, Բիբի-լիա ( ՆՀԲ եւ Հրաչյա Աճառյան):

Բի-Բիայնա հայոց երկրանունը կազմված է Բի +այ+նա-յ արմատներից:

Այսպիսով՝ Նի-Բի-րու լուսաստղի անունը իր մեջ կրում է հայկական երեք՝ Նաիրի, Բիայնա, Րա-ուր պետականությունների անվանումներիի արմատները:

Նշեմ մի քանի ելակետային եւ արմատական անուններ ու բառեր, որոնք մեզ կօգնեն որպես բանալի՝ այս նոր բացահայտումների, բացատրության ընթացքում: Ներկայացնենք կրոնական համակարգը, յուրաքանչյուր համակարգի անունը եւ գործունեությունը, նրա դրական կամ բացասական ազդեցությունը Հայ ազգի, նրա մշակույթի եւ պետական համակարգի վրա:

Հայ ժողովրդի լեզվաբանական հիշողությունը սկսվում է Արարադ լեռան վրա Նոյի տապանի կայանումից: Այս պատումի հիման վրա հետագայում հայերը կառուցել են «Հաղթող հյուսիսի» գաղափարախոսությունը:

«Հայկական լեռնաշխարհը ալպիական, հիմալայան լեռնային կառուցվածքների սիստեմի օղակներից մեկն է։ Այս լեռնաշխարհը գտնվում է Առաջավոր Ասիայի հյուսիսային մասում»: Սուրեն Երեմյան, ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս,պատմաբան եւ քարտեզագիր:

Ըստ ավանդության՝ Նոյը լեռան վրա գտնվելով, որպես փրկության հույս Արարադի գագաթից տեսել է Հյուսիսափայլը:

Արարատ լեռից Նոյի ընտանիքը իջնում է հյուսիս, Արարատյան դաշտավայր:

Իջնում է Վան, Նախիջեւան, Իջեւան, Կաղզվան, Երասխավան, Սեվան, Ավան, Երեւան...

Հայկը չվեց գնաց Արարադի երկիրը, որ գտնվում էր հյուսիսային կողմերում :

«Բոլոր հյուսիսային ազգերի մեջ վեհագույնդ»,- ասում է Մովսես Խորենացին:

Արեւապաշատական գաղափարախոսությունը

Հնագույն արեւ գաղափարախոսության հիմնադրույթներից է եղել սրբազան հայրենիքի պաշտամունքը: Ըստ Աստվածաշնչի եւ բազմաթիվ այլ աղբյուրների, Հայկական լեռնաշխարհը եղել է աստվածների բնակության վայր: Հայոց լեռնաշխարհը ստացել է «Անմահության Երկիր», «Աստվածային Սուրբ Օրինաց Երկիր», «Աստվածների կաճառ», «Պարադից» եւ այլ պատվանուններ: Հայկական լեռնաշխարհը հայտնի էր նաեւ որպես իմաստության երկիր. այնտեղ էին պահվում բանականությունը խորհրդանշող բարու եւ չարի իմացության ծառը, «իմաստությունն ու արվեստը ցած են բերվել» այնտեղից:

Հնդկական մի ասքի համաձայն` «իմաստության քարը» գտնվում է Արարատի գագաթին…

«Աստվածային սուրբ օրինաց երկրում» Ք.ա. 6-րդ դարի սկզբին անօրենություններ գործող Բաբելոնի դեմ Երեմիա մարգարեն պատերազմի է կոչում «Մեծ ու Հին ժողովրդին հյուսիսի», այսինքն՝ Հայաստանը համարվում էր հյուսիսային ազգ Բաբելոնի նկատմամբ:

Heidnischen" հայդիցաբանություն

Աստվածների ընտանիքը պատասխանատվություն է կրել մարդկության համար: Առաջին հայացքից դա հնչում է Heidnischen" հայդիցաբանության նման. բայց ով փնտրում է ապագա ապացույցներ, շատ բան կգտնի, եւ, հավանաբար, պետք է ուշադրություն դարձնի այս «հայդինների դիցաբանության» գիտելիքներին: heidnischen" Wissen Heidentum oder Paganismus (von lateinisch paganus ‚heidnisch‘; lateinisch pagus ‚Dorf‘)

Alan Cameron: The Last Pagans of Rome. Oxford University Press, Oxford u.

Elisabeth Begemann: Altes oder neues Heidentum? Die Rückwirkungen des Christentums auf die Theologie und Religionspolitik Iulianus Apostatas. Darmstadt 2006 (Zugleich Magisterarbeit an der TU Darmstadt2006).

Կազմենք հայ կրոնահամակարգը, Հայ.ԿԻ.Էն եւ Մեծ Արամի տոհմական ցանկը.

1. Նախաջրհեղեղյան ժամանակաշրջան

2. Շումերական 4000 մ.թ.ա. -2000 մ.թ.ա.

3. Հայասա 2000 մ.թ.ա. -1000 մ.թ.ա.

4. Կիլիկիայ, Տրոյա, Զայրմայր 1200 մ.թ.ա.

5. Արարատյան թագավորություն, Ուրարտու 1000 մ.թ.ա. –մ.թ.ա. 500

6 .Երվանդունի, Արտաշիսյան 500 մ.թ.ա. հեթանոսների, հեթաններ

7. Արշակունիներ 248 մ.թ.ա. Արեւապաշտական վարդապետական

8. Քրիստոնեական 301թ.

Նախաջրհեղեղյան ժամանակաշրջան- Էնկի հայա, Ալիլում

1 Էնկի Հայա -Հայկի -Ալուլիմ- Արուրիմ-Արիմ-Արամութ, Ալալգար, Ուբարատ.Ութու:

Շումերական ժամանակաշրջան 4000 մ.թ.ա. -2000 մ.թ.ա.

2 .Էնկի Հայա -Մեծ Արամ իմաստուն--Արամազդ- Դումուզի, Թամզարա,

3. Հայասական 2000 մ.թ.ա. -1000 մ.թ.ա.

Արամ Աշխարհակալ, Արա Գեղեցիկ,

4. Կիլիկիայ, Տրոյա, Զայրմայր 1200 մ.թ.ա.

Հսկայորդին Զարմայը Հայկի որդի Զ+Արամ+այր,

5.Արարտա- Ուրարտու 1000 մ.թ.ա. –500 մ.թ.ա.

Էնկի Հայա –ՀԱլդի Ալսիուսե Ամարութու, Արամազդ, Ադարութհայ,

6. Հեթանոսական ժամանակաշրջան- 500 մ.թ.ա. հեթանոսներ, հեթաններ

Բյուրասպ Աժդահակ-ԱզդաՀայկ, Արտավազդ-Արտօազատ, Միհր, Անահիտ,

Հեթանոսական համակարգում Էն.կի. Հայան ներկայացված է որպես սատանա եւ հեռացված է Հայոց կրոնական համակարգից:

7. Արշակունիներ- 248 մ.թ.ա. Արեւապաշտական վարդապետական ,

8. Քրիստոնեական ժամանակաշրջան- 301թ,

Հայկ Նահապետ, Քրիստոս Հյուսիս Մաշիահ:

1 մաս

ԱՐ-ԱՐԵՒԻ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ավելի քան 10.000 տարվա պատմություն ունեցող քարեղեն արձանագրությունները վկայում են Լույսին ու Արեւին՝ մարդու խոնարհման մասին. Լույսն ամեն առավոտ բացվում է, արեւն ամեն առավոտ երբ բարձրանում է, բերում է լույս եւ ջերմություն, պաշտպանում է մարդուն ցրտից եւ՝ մութ ու խավարից եկող շատ այլ վտանգավոր երեւույթներից: Դեռեւս մեր նախնիները գիտեին , որ առանց արեւի եւ լույսի երկիրը կմնա առանց բնության եւ առանց կյանքի:

Արեւը մեկ տարվա ընթացքում անցնում է 12 աստղատների միջով: Այդպես էլ նա ցույց է տալիս 12 ամիսները, տարվա 4 եղանակները, նրանց գոյության կերպը եւ հավասար վիճակը տիեզերքում:

Այս պատկերով 12 աստղատները կոչվում էին տարվա եղանակային ժամանակաշրջան, որտեղով արեւը անցնում է մեկ տարում:

Լույսն ու Արեգակը ունեցել են իրենց աստվածները, կամ իրենք հենց աստվածներ են համարվել:

Լույսին ու Արեգակին կամ երկնային մարմիններին տրվել են անուններ, որոնք իմաստավոր ված հնչյունների միացություն են եղել, կամ կոդեր:

Դեռեւս 19-րդ դարում եվրոպացի նշանավոր աստղագետներ Օլկոտը եւ Մաունդերը ընդունել են այն հիմնավոր կարծիքը, որ կենդանակերպի տասներկու համաստեղության ընկալումը եւ անվանումները կարող էին տալ միայն այն մարդիկ, ովքեր ապրել են 36-42 աստիճանների միջեւ, այսինքն՝ Հայկական լեռնաշխարհում: Կենդանակերպի համաստեղություններով պայմանավորված՝ արեգակնային տարին 12 ամիսների բաժանելը, կարծես թե, նույն մարդկանց գաղափարն է: Արեգակնային ժամացույցի վրա օրը բաժանված է 12 մասի, որը նշում է ցերեկվա եւ գիշերվա ժամերը: Այսինքն՝ օրը ունեցել է 24 ժամ: Եվ, իրոք, 24 ժամ է օրը նաեւ ըստ հայկական հնագույն տոմարի, որտեղ ամեն ժամ ունի իր հայկական անվանումը:

ԽԱՉԸ

Քարից կերտված խաչերի ստեղծման ավանդույթի արմատները հասնում են մինչեւ Նոյան Տապան։ Սկզբնական արձանագրություններում Նիբիուրու տերմինի համարժեքը Խաչն էր: Ըստ Շումերների, արեգակնային համակարգը կազմված է 12 մոլորակներից՝ Արեւի եւ Լուսնի հետ միասին, որոնցից գլխավորը համարվում է Նիբուրու մոլորակը կամ Արարիչ աստվածը, դիցարանում Նիբուրու-Խաչ մոլորակի կամ Արարիչ Ան-Անու աստծո որոշումը իրականացվում էին 12 մոլորակ- ավագանի Աստվածների կողմից:

Այսպես է ներկայանում Էա/Հայա Աստվածը «Էա եւ Երկիրը» ավանդապատումում: Աստվածների որոշմամբ ՆԻԲԻՐՈւ-ԽԱՉ մոլորակից Էա/Հայա Աստծո առաջնորդությամբ դեպի երկիր շարժվեցին ԱՆՈւՆԱԿԱ կամ ԱՆՈւՆԱԿԻ Աստվածները:

Մեծ Լույս եւ Արեւի տիտղոսը կրելու իրավունքը

եւ պայքարը Արեգակի արեւապաշտական գաղափարի համար

Գտնված բոլոր շումերական փաստագրական սալիկների մեջ, այնտեղ, որտեղ դեռ մարդկային ձեռք չի կպել, չի վերախմբագրվել, կենտրոնական աստվածը Էնկին է, քանի որ միայն նա Է Լույսը:

Էնկի Հայան Երկրի Տերը. Լուսաստղ, Առավոտյան փայլող, շողարձակող Աստղ, Luciferus Լույսբեր, Իմաստնության Աստվածը, երկնքից մարդկությանը իմաստնությամբ նվաճող Աստվածն է: Մեծ Լույս տիտղոսի կրողը՝ Էնկի Հայան կամ Հայ.Կի.Էնը, Արեւի տիտղոսը կրելու իրավունքը տվեց իր առաջին որդուն՝ ԱՐԱՄ-Ամարութին, ԱՐ+ԱՄ Արեգակ + ժամանակ: Ամարութը փոխանցեց Ութերորդ թագավոր ՈւբարատՈւթուին.

Ուբարատ Ութուն՝ Արեւի տիտղոսի իրավունքը կրողը Երկրի վրա, Արարչի իրավունքով, ով նաեւ Քուրմ էր երկրի վրա, Ջրհեղեղից առաջ Մեծ Լույս Արեւի Տիտղոսը կրելու իրավունքը փոխանցեց որդուն՝ Նոյ- Նոահին:

Նոյ-Նոահը կրում է նաեւ Ութնապաստիմ- Ութի հայր+ապ+Աստված, ԱտրաՀայՍիս, ԶհիսՈւթՐա - Հյուսիսի Ութ Ռահ- (Atrahasis UTNAPISHTIM,Xis-ut-hrus, Sis it hrus) անունները:

Նոյ-Նոահը Մեծ Լույս Արեւի Տիտղոսը կրելու իրավունքը փոխանցեց Արամազդ-Թամմզարա- Դումուզիին կամ Էնմեծ Արամմա Իմաստունին:

Արամազդը. Էնմեծ Արամման Մեծ Լույս Արեւի Տիտղոսը կրելու իրավունքը փոխանցեց Հաբեթին:

Հաբեթ -Հայ բեթ, ունի լույս եւ պետություն, պատ-երկինք իմաստը, Հաբեթը Մեծ Լույս Արեւի Տիտղոսը կրելու իրավունքը տվեց Հայկ Նահապետին:

Էնկի Հայան. Հայ.Կի.Էնը Մեծ Լույսի տիրակալը Արեգակի տիտղոսը փոխանցեց իր սերնդի Արեգակ Աստվածներին. Արամազդ-Թամմզարային, Զհսկայորդի Զարմայր, Հալդի, Ազդահայկ-Արամ-Արտավազդ- Մհեր-Քրիստոս Արեգակ Աստվածներին:

Հայկ եւ Բել մենամարտը Մեծ Լույս եւ Արեւի

տիտղոսին տիրանալու մենամարտ էր

Նախաջրհեղեղյան Կիշ քաղաքի աստված ETANA-Հէթանայի+Էրիշկեգալի որդի Բելը՝ Մարդուկ-Մելոդաքս Լուսնակիր Աստվածը, փորձեց տիրանալ Արեգակի Արեւապաշտական տիտղոսին:

Հայկ եւ Բել մենամարտը իրականում Մեծ Լույս եւ Արեւի տիտղոսին տիրանալու մենամարտ էր: Բելի հետ մենամարտի ժամանակ Հայկը հաղթեց Բելին, հաստատեց իր Մեծ Լույս Արեւի տիտղոսին տիրանալու իրավունքը: Հայերը նվաճեցին ժառանգական իրավունքով Մեծ Լույս Արեւի տիտղոսը եւ Արեւապաշտությունը:

Հէթանայի որդի Բելը ժառանգեց Լուսին եւ Լուսնապաշտությունը:

Նախաջրհեղեղյան ժամանակաշրջանից մինչեւ այսօր Էթանան՝ Բելի Հայրը՝ դեռ պայքարում է Արեգակին տիրանալու համար:

Նախաջրհեղեղյան Աստվածային ժամանակաշրջան

Աստվածային առաջին ժամանակաշրջանը Առյուծի ժամանակաշրջանն է

Աստվածների գենետիկան

Ներկայացնենք նախաջրհեղեղյան Աստվածային եւ կրոնական համակարգը:

Աստվածների հայրը An Ան (Anu)Անուն է: Ան երկնքի Աստվածն է: Այս Անը Երկրի հետ հարցերի մեջ մնում է հետին պլանում, նա ունի երկու որդի, որոնք միայն կես եղբայրներ են, քանի որ տարբեր մորից են:

Ան Աստծո առաջին ծնունդը An Enki Ea Ան Էնկի ԷԱ Հայան է, Երկրի Տերը, Էնկիի մայրը Նամմուն է: Enki Շումերերեն-KI 𒀭𒂗𒆠 Ea . Լու-Առյուծ նշանով:

Երկրորդ տղան Էնլիլն An Ellil (Enlil) է, Օդի Տիրակալը, Բնության Տարերքների տիրակալը: Էնլիլի մայրը Antu- Անտուն է:

Ան Էնկի ԷԱ Հայան կամ Հայ.Կի. Էն ներկայացնում է աստվածների շառավիղը, սերունդ, որի կրողը հայերն են եւ Արամ արմենոիդ տեսակը:

էնլիլը շարունակում է երկրոդ շառավիղը՝ Բել-Նիմրոդ-Եբեր-Աբրահամ:

Անձու-Anzu , Ափձու-Abzu տաճարը

Էնկի Էա Հայան AB.ZU-ԱՓ.ՁՈՒ-ի Տերն է

*AB.ZU-ԱՓ.ՁՈՒ-ն աստվածային մարմնավորում է, համարվում է Աստվածային էության Մասը կամ բաղադրիչը:Էնկի Հայան Ափձու-Abzu-ի տերն է:

Անձու-Anzu կամ ԱՓ.ՁՈՒ-ն Էնկիի Գլխավոր Տունն էր, հիմնական բնակավայրը, գլխավոր բնակատեղը Երկրի նախաջրերի մեջ: ԱՓ.ՁՈՒ-ն Օվկիանոսում գտնվող արարման ու լույսի տաճարն էր: Օվկիանոս անունը նույնպես կրում է Էնկի Հայայի անունը, ՕՎԿԻԱՆի ՕՎ+ԿԻ+ԱՆ, Հայ դիցապատմական Օհաննեսն է:

Օկիաննես- Օհաննես կես մարդ կես ձուկ էր, ուներ Ձկան գլուխ գլխարկ, ձկան մարմին, մարդու դեմք, արտաքին տեսք, եւ ուներ մարդկային Ձայն, Հայ դիցապատմության մեջ Ձենով Օհանը:

Նա իմաստնության Աստվածն էր, դուրս էր գալիս ափ, մարդկանց սովորեցնում էր գիր, գիտություն, արհեստ ու արվեստ:

Imdugud կամ IN.DUG.UD- ԱՆ.ՁՈՒԿ.ՈՒԹ

ԱՆ.ՁՈՒ. Տաճարի Շումերական անունը Imdugud կամ IN.DUG.UD- ԱՆ.ՁՈՒԿ.ՈՒԹ է, i/a ի/ա հնչյունափոխությամբ: ԱՆ.ՁՈՒԿ.ՈՒԹ անվան առաջին արմատը ամ/ժամանակ կամ «Ан-»Ան-երկինք, երկնքի աստված իմաստն ունի, երկրորդ արմատը շումերական «Ձու» արմատը համապատասխան «Ձու» իմաստով, երրորդ արմատը «ութ» կամ «ութու» արեւի գաղափարագիրը:

ԷնկիՀայայի ԱՓ.ՁՈՒ Օվկիանաոսի արարման տաճարը համարվում է«Երկնքի +Արեւի +Ժամանակի աստծո տաճար, համարվում է նրա էության մասը կամ բաղադրիչը, որտեղ արարվել են աստվածները:

ԱՓ.ՁՈՒ ի մեջ է արարվել Էն.Կի.Հայայի առաջին որդին ԱՄԱՐՈՒԹԸ:

ԱՓ.ՁՈՒ ի մեջ է գտնվում են ՄԵ եւ Դու Աստվածային պատվիրանները:

Ան-Ձու եզրաբառն ունի Ան-երկինք կամ երկնքի Աստված եւ Ձու գաղափարը, Անձու, Ափձու, Abzu- Anzu -ն նշանակում է Երկնային Ձու կամ Օվկիանոսի Ձու:

Անձու-Anzu , Ափձու-Abzu, շումերական աստվածանունները երբ համադրում ենք հայոց լեզվի համապատասխան անունների եւ բառերի հետ, պարզվում է, որ նույնիսկ անունները կամ տառերը փոխելն իմաստ չունի, քանի որ համապատասխանում է վանկերով ու բառիմաստներով, նույնիմաստ եւ նույնանուն բառեր են:

Էնկիի գլխավոր աստվածանշանն էր Առյուծը, Այծը, Ձուկը, Վիշապը, հետագայում ավելացրեց Ցուլը, Այծեղջյուրը եւ Խոյը, Ձին: Դրանք այնպիսի կենդանանշաններ էին, որոնք կրում էին մարդկային էությանը համարժեք էական բաղադրիչներ, որոնք դարձան կենդանակերպի Աղթարական համակարգի խորհրդակիրներ: Էնկին պատասխանատու էր երկրի վրա մարդկանց համար, չնայած նա շատ էր սիրում սիրահետել կանանաց եւ գինի խմել:

Մարութուկ կամ զամար+ութուկ կամ զԱրամ+ութուկ Արեւաստված

Մուշ-Շումերական համակարգ 4000 մ.թ.ա. -2000 մ.թ.ա.

Ըստ շումերական փաստագրության.

Մարութը ամրագրված է Մուշուշու mušḫuššu, Մուշ-շում շումերական անունուվ, Երկնային նշանը Մուշուշու mušḫuššu: Երկնային տիտղոսն է վիշապ-եղջերու:

Շումերերենում նրա տիտղոսը «Կարմիր Կրակի Վիշապ» է: Նա ունի եղջրավոր օձի գլուխ, շերեփուկավոր օձի մարմին, առյուծի թաթեր, արծվի ճանկեր: Նա ունի գավազան: Մարութուկի խորհրդանշանը Ցուլն է:

Արարատյան դաշտի Մարութները ներկայացնում են հենց Marutikas-Մարութ -Դիցին, որը Արարատյան դաշտի բնիկների Աստվածներից մեկն է:

Մարութը կռվեց, Աստվածամայր Տիամատին կիսեց միջից, մի մասից կազմեց Երկինք, մի մասից կազմեց Երկիր:

Sumerisch samar-utuk "Jungstier des Sonnengottes" Շումերական samar-utuk -զամար-ութուկը «Երիտասարդ Արեւաստվածն է»:

«Էնումա էլիշ» առասպելում գրված է.

Մարութուկը ծնվել է մաքուր ու լույսի Apsu- ում: Էան հանգիստ էր Apsu սենյակի մեջ, Էնկին ու նրա կինը Damkina-ն ՆինՀուրՍագ- ՆինՀուրսԱյա անուններով, ապրում էին Լույսի Փառքի մեջ՝ Օվկիանոսի Ափձու տաճարում, Ճակատագրի սենյակում, Արարման Լույսի վայրում: Աստված ծնեց ամենից հզոր ու իմաստուն Մարութուկին: Մարութուկը ծնվեց Լույսի Մաքուր Ապսուի մեջ, Էա Էնկիի ծնկներին: Հայրը՝ Էա Էնկին եւ Մայրը ՆինՀուրՍագը ծնեցին նրան՝ Մարութուկին:

«Էնումա էլիշ»

«Էնումա էլիշ» անունը մեկնաբանվում է հայոց լեզվով, բնագրին հավատարիմ մնալով կարդանք «անում է լինում է» կամ «անումը լինելիության», լինելիության անելը, գործողության կատարելը,արարելը, այն ունի «Սկզբի» արարման գաղափարը:

Im Enūma eliš առասպելը պատմում է. Տիամատը Աստվածամայրն է, ծնել է բոլոր աստվածներին: Երիտասարդ աստվածներն իրենց աղմուկով քնից հանեցին Տիամատին, Տիամատը փորձեց երիտասարդ աստվածներին սպանել: Հայ.Կի.Էն Աստվածը, երբ տեսավ Տիամատի զայրույթը եւ նրա սպառնալիքը, նա իր քրմական-մոգական ուժով խորը քնացրեց Աբձուն, որպեսզի Տիամատը չգտնի երիտասարդ Աստվածներին: Զայրացած Տիամատը կռվին օգնության կանչեց իր որդի Քինգին-King: Քինգի դեմ կռվելու համար Էնկին կանչեց Մարութուկին, Մարութուկը սպանեց Քինգին, Տիամատի որդուն: Տիամատին կիսեց միջից, մի մասից կազմեց Երկինք, մի մասից կազմեց Երկիր:

Ծանոթություն.

Շումերական սալիկների գրությունները փոփոխության է ենթարկված,

Հայ.Կի.Էն ի առաջին որդի Մարութուկի փոխարեն, տեղադրել են Մարդուկին ու դարձրել Հայ.Կի.Էն ի որդի: Այս փաստը խեղաթյուրված փաստ է:

Մարդուկ- Բել Մերօդաքսը ներկայացնում է Էնլիլի շառավիղը:

«Էնումա էլիշ» «անում է լինում է» կամ անումը լինելիության առասպելում

Մարութուկը արարեց մարդուն:

Երբ Մարութուկը լսեց աստվածների խոսքը,

որոշեց կատարել մի մեծ արարում:

Մարութուկը խոսք վերցրեց եւ խոսեց ԷԱ-Ea- ի հետ՝

պարզելու Էայի կարծիքը իր ծրագրի մասին, որը մշակել էր.

«Ես կստեղծեմ մարդ, մարդ պիտի արարեմ,

Արյունի ավիշներ պիտի հյուսեմ, ոսկորներ պիտի ծեփակերտեմ,

Մարութուկ կստեղծեմ, կարարեմ, նրա անունն է մարութ-մարդ»:

Lachmu եւ Lachamu,Լաճ ու Լաճուհի

Ափձու-Abzu-ի մեջ էր գտնվում բոլոր քաղցրահամ ջրերի աղբյուրը, որտեղ կատարվել է արարչագործություն: Ափ.Ձու «Տունը Օվկիանոս»ում կոչվել է նաեւ Enuma Elisch Էնումա+Էլիշ անունով, «Անելու է.լինելիություն» գաղափարական հիմքով: Enuma Elisch Էնումա+Էլիշ կատարվել է «Սկզբի Ծնունդը»,արարումը: Նախնական կյանքի առաջին ձեւերը արարվեցին ԱփՁուի մեջ, այնտեղ արարվեցին շատ աստվածներ: Տիամատը ԱփՁու-Abzu-ի մեջ արարեց երիտասարդ աստվածներին, վկայված աստվածների թվում է, Lachmu եւ Lachamu աստված ները, հայերենում այն մնացել է Լաճ ու Լաճուհի անունով:

Ծանոթություն.

1. Շումերական պատումներում Մարութուկ անունը եւ Մարդուկ Աստվածների անունները եւ Աստվածների գործառույթները բաբելական, ասորական, աքքադական առասպելների մեջ խառնած են իրար: Սակայն իմ ուսումնասիրության շրջանակում այն բաժանեցի մասերի, համեմատելով եւ հստակ առանձնացնելով շումերական եւ այլ պատոււմներն իրարից: Մարութուկը կամ Մարութը պատկանում է Էնկի Հայա սերունդին: Մարդուկ -Բել-Մարօդաքսը պատկանում է Էնլիլ-Բել սերունդին:

2 . Շումերագետները պնդում են, որ հետազոտելով բոլոր փաստագրերը, այնքան էլ հեշտ չէ պահպանել ճշգրիտ ինֆորմացիա, բայց կարեւոր է պահպանել: Շատ նկարներ ռեկոնստրուկցիայի են ենթարկվել, «խմբագրվել է» մեր աստվածացուցակը: Գտնված բոլոր Շումերական փաստագրական սալիկների մեջ, այնտեղ, որտեղ դեռ մարդկային ձեռք չի կպել, չի վերախմբագրվել, կենտրոնական աստվածը Էնկին է, քանի որ միայն նա Է Լույսը:

Ափգալները «Ջրհեղեղից առաջ յոթ Իմաստուններն են»

Erra-Epos, Tafel I 162... Այս սեպագիր տեքստի մեջ Ուրուկ-Uruk-ը՝ Աստվածաշնչի մեջ Արեգը, նշված են անդրջրհեղեղյան Արքաներն ու նրանց յոթ անդրջրհեղեղյան ուղիները: Ափգալները՝ ԷՆ.ԿԻ.ՀԱՅԱ կամ ՀԱՅ.ԿԻ .ԷՆԻ որդիները, «Ջրհեղեղից առաջ յոթ Իմաստուններն» են, շումեր ական Պաշտպան եւ Իմաստնության Աստվածները:

Յոթ Ափգալլու իմաստուն Արքաներն են՝ U-An, U-An-dugga, Enmedugga, Enmegalamma, Enmebulugga, An-Enlilda, Utuabzu: Յուրաքանչյուր Abgal-Ափգալ Պաշտպան-Իմաստուն Աստված ուներ իր Մեծ դերը, կառավարման ուղղությունը: Նախաջրհեղեղյան Ափգալլու յոթ պարոններն են՝

1. U-An*О ан – Օ Ան, Օաննես-Օհաննես Էն.Կի.Էա.Հայա

2. 2. U-An-dugga* О-ан - Օ Ան Ձուկկա,

3. 3. Enmedugga* Էն-մէ-ձուկկա,

4. Enmegalamma- Էն Մեծ-Արամմա,

5 .Enmebulugga -Էն Մե-Բուլուքքա- Բուրուքքա, Phrygia Փհռյուգա,

6. An-Enlilda-Ան- ԷՆԼիլդա-Լուդ,

7. Utuabzu- Ութուափձու:

Նրանք իշխեցին Հուր-կրակի, Բժշկության, Իրավունքի- Օրենքների, Արհեստների եւ Արվեստնե րի վրա: «Յոթ իմաստունները ջրհեղեղից առաջ»՝ Ափգալները, կոչվում են Puddu Fish:

**1Puddu Fish -Ութթու Ձուկ: Հրաչեա Աճառեանը Հայերենի Արմատական բառարանում բացատրում է. քաղ-արու այծ, եղջերուաքաղ- կես եղջերու, կես այծ */թարգմանությունը եւ ուսումնասիրությունը ՀԿՊ/:

Ծանոթություն-Գերմանացի մշակութաբաններ Otto Kaiserը, Bernd Janowski-ն եւ Gernot Wilhelm Schwemer-ը «Texte aus der Umwelt des Alten Testaments (կարճ՝ TUAT)» հատորում ուսումնասիրելով եւ հետազոտելով նախաջրհեղեղյան ժամանակի փաստագրական սալիկները, գտնում են, որ «շումերական» նախատեքստերը, որոնք թարգմանված են եբրաերեն, աքքադերեն, էբլայտերեն, ասորերեն (sumerisch, akka disch, eblaitisch) եւայլ լեզուներով՝ ներառյալ գերմաներեն, կարող են նաեւ այլ համապատասխան մշա կույթների, լեզուների միջոցով նորից թարգմանվել եւ ըստ իրենց պատմության, լեզվական եւ մշակութային կոնտեքստի համաձայն՝ մանրամասն մեկնաբանվել:

Արեւելագետ եւ դիցաբան Georg Friedrich Creuzer, Dr. phil. Dr. Theolog. Professor Philologie «Werk Symbolik und Mythologie» (1812)** իր աշխատանքում մեջբերում է արել «շումերական» համարվող տեքստերը:

Շումերական Էրիդու քաղաք-պետության անունը գրվում է HA.AKI =Eridu:

Enki-Ea-HAYA, ԷՆ.ԿԻ.ՀԱՅԱ կամ ՀԱՅ.ԿԻ.ԷՆ Աստվածը Հայկ Նահապետն է, մեզ հայտնի ցիվիլիզացիայի առաջին Աստվածը, նրա տոտեմն է Առյուծը:

Արամ Алулим- Ալիլում- Արիրում-Արարամ-Էրիդու քաղաքում աստվածային առաջին դինաստիան հիմնադրեց Алулим- Ալիլում- Արարամ աստվածը, երկնային նշանն է Արու Եղջերուն, Այծեղջյուը:

Նախաջրհեղեղյան ժամանակաշրջանի HA.AKI =Eridu Էրիդու առաջին Քաղաք-Պետության Առաջին Արքան Էնկի Հայայի որդի Alulim Ալուլիմ Արքան է, ով կառավարել է 8 սար -28,800 աստվածային տարի: Ալիլումը ապրեց Տիգրիս եւ Եփրատ գետերի միջեւ: Արիրումի կառավարումը դարձավ քաղաքակրթության սկիզբը:

Ալիլում- Արարամի որդին է Алалгар-Ալալքարը կամ Արարխարը՝ Արխար տոտեմով, կամ արքա նշանով, նա ղեկավարեց 36 000 սար:

Գերմանացի հայագետներ Լեման-Հաուպտը եւ Յոզեֆ Մարկվարտը հաստատում են, որ Հյուսիսային Կիլիկիայի՝ Կիցցուվադանայի Արգայոս -Արքայոս լեռան մոտ ապրած Arimoi ցեղը «Արիմների երկրում» հայերի նախնիներն են:

Այստեղ մենք պետք է հիմնավորենք, որ Հայ.Կի .Էնի որդի Արիրում եւ Արարքարը մեր Նախնիներն են, եւ նրանց անունները համապատասխանում են Արգայոս -Արքայոս Arimoi «Արիմների անուններին:

ԷՆԿԻ- ԷԱ- ՀԱՅԱՆ ԼՈՒՅՍ, ԱՌԱՎՈՏՅԱՆ ՓԱՅԼԱՏԱԿՈՂ ԱՍՏՂ,

«ԴՈՒ»-խոսքի եւ «ՄԵ»- բարոյական ու հոգեւոր ձեւավորման իմաստնության տիրակալ

Էնկի Հայան Երկրի Տերը. Լուսաստղ, Առավոտյան փայլող, շողարձակող Աստղ, Լույսբեր-Luciferus Իմաստնության Աստվածը, երկնքից մարդկությանը իմաստնությամբ նվաճող Աստվածն է:

Էնկի-Հայան Հայածին-Արամածին Աստված է, նա համարվում է նաեւ արմենոիդ տեսակի ժողովուրդների Աստվածը:

Ըստ շումմերական արձանագրությունների, Enki -Էա Հայան եւ նրա հայրը՝ Անուն, տիրապետում էին համապարփակ բարոյական եւ հոգեւոր ձեւավորման իմաստնությանը եւ դա եղել է հենց այն գիտելիքը, որը տրվել է մարդկությանը:

ՄԷ պատվիրանները

Էնկի Հայան իմաստնության ՄԷ պատվիրանների երկնային խոսքը ժառանգաբար հանձնել է Արամաստ- Էն Մեծ-Արամմա Իմաստուն Աստծուն՝ Թամզարա, Դումուզի անուններով:

Մուշ-Արամազդ--Թամզարան կրում է Lapislazuli-Kai Armenicus Լաջվարդ-Կապույտ Քարվահանակ Մորուքը, որի վրա գրված են «ԴՈՒ»՝ խոսքի եւ «ՄԵ»՝ ներքին միասնական հոգեւոր բարձրակարգ երեւույթի պատվիրանները:

Մուշ-շումերական համակարգ

Միջագետքի հարավում՝ Եփրատ գետի ստորին հոսանքի շրջանում, ապրում էին շումերները: Նրանք առաջինն էին Միջագետքում, ովքեր Ք.ա. IV հազարամյակում ստեղծեցին արհեստական ոռոգման համակարգ:

Շումերական քաղաքակրթություն, Շումեր բառի ծագումը

Մուշերը -շումերներն են

Մուշ անվան հակառակագրությունը Շումն է, Շումեր անունը գաղտնագիր է: Շումերական քաղաքակրթություն հասկացություն գոյություն չունի, չկա, այն Մուշերի քաղաքակրթությունն է, Մասիս եկածների քաղաքակրթությունն է:

Շումերական դյուցազնավեպում փառաբանվում է Արատտա երկիրը, Արատտայի ժողովուրդը՝ Դումուզի աստծո ընտրյալները, կանգնեց, մնաց ջրհեղեղի մեջ, երբ ջրհեղեղը սրբեց ամեն բան: Իսկ ըստ Աստվածաշնչի՝ Արարատ լեռների վրա կանգ առավ Նոյի տապանը:

Շումերները ավանդապատումների մեջ իրենց հայրենիքը հիշատակում են որպես «բարձր լեռների երկիր», այն համարում էին նաեւ համայն մարդկության նախահայրենիքը:

Կրոնական կենտրոն հանդիսացող Նիպպուր քաղաքում հայտնաբերված սեպագրերի մեջ «Շումեր» բառը կրում է իր Մուշ-Մասիսի Աստվածի եւ Աստվածամոր երկնային նշանի անունը:

Շումերական փաստագրություների մեջ շումերական աստվածուհի

Տիհանա Մայր Աստվածուհու եւ Թամմուզ-Արամազդի երկնային նշանը «Մուշ» է: Շումերական երկու աստվածները TamMÚŠ ը եւ dINANNA MÚŠ -ը կրում են MÚŠ -ՄՈՒՇ նշանը:

-*Ըստ Կրամերի՝ արամեական անունը "Tammuz" է, աքքադական անունը՝Tammuzi, շումերական անունը՝ Damu-zid. TamMÚŠ : TamMÚŠ անվան մեջ մուշ -մաս-մաշ բաղադրիչը Մասիս-Մաշու Լեռան արմատ անունն է, որն էլ հակառակագրությամբ դարձել է Շում:

MÚŠ –Մուշը՝ dINANNA -Դինաննա-Տիհանա- Անահիտ

Շումերական արձանագրություններում dINANNA -Դինաննան Մեծ շումերական Աստվածուհի է, շումերական տեքստերում նրա անունն ունի MÚŠ -ՄՈՒՇ նշանը: Տիհանա Աստվածուհու անունը շումերերենում գրվում է MÚŠ -ՄՈՒՇ նշանով:

MÚŠ -Մուշը Մասիս-Մաշու Լեռան անունն է:

Այսպիսով՝ շումերական երկու աստվածները TamMÚŠ ը եւ dINANNA MÚŠ -ը կրում են MÚŠ -ՄՈՒՇ նշանը:

Պարզվում է՝ Մեծ եւ Փոքր Մասիսներն ունեն երկու՝ Դինաննա+ՄՈՒՇ եւ Թամզարա +ՄՈՒՇ Աստվածների անունները եւ կրում են նրանց նշանները:

MÚŠ -Մուշ նշանը գաղտնագրվել եւ թարսագրությամբ, դարձել է Շում-Սում ՝ ու/ա, ս/շ հնչյունափոխությամբ, հետեւաբար՝ Շումերերները Մուշերերն են՝ Մուշարար- Շումերեր, ա/ու, ա/ե գաղտնագրությամբ եւ հնչյունափոխությամբ (Կ.Հ):

Somcheti -սոմխեթեր / Շում- Մուշ-սումխեթի- մուշխեթի

Մեր հարեւան վրացիները հայերին անվանում են խեթեր՝ Somkheti, Somxet’i, Somcheti Somhati -սոմխեթեր-Արեւի, Մասիս-Մաշու Խեթեր-հեթ: Շում-Սում Խեթեր-Հեթ քարթվելականացված ձեւն է:

Ներկայացնենք Somkheti, սոմխեթեր անունը. Somkheti, սոմխեթ անունը կազմված է երկու բաղադրիչից՝ Սոմ+ խեթթի: Սում արմատը՝ սումերական իմաստով, խեթը՝ հայ իմաստով:

Այս տեսանկյունից՝ պատմականորեն հիմնավորվում է այն կարծիքը, թե հայերի «սոմեխի» վրացական անվան հիմքում ընկած են Մուշ-մուշկի եւ Արամ-մուշ հայկական մուշ-մշակ- մաժակ անվանման՝ Շում- Մուշ-սումխեթի- մուշխեթի անունները:

Ութը՝ հայոց արեւապաշտական հավատքի գաղափարագիր

UTU – ՈՒԹՈՒ- շումերերենում Արեւը հանդես է գալիս UTU – ՈՒԹՈՒ -Արեւ գաղափարագրով: Մեկնաբանենք Ուբարատ- ութու անունը, որը շումերագիտության մեջ գրվում է Ուբարա-տուտու: Շումերագետները Ուբարատուտու անունը մեկնաբանում են՝ չկարողանալով գտնել «Ուբարատուտու» անվան իմաստը: «Ուբարատ.Ութու» անվան բանալին այն ազգի մոտ է, որը եղել է այդ մշակույթի կրող ազգը:

Շումերագետներին հայտնի է միայն, որ Ubara- tUtu 18,600 տարի կամ սար է կառավարել, Ուբարա. տուտուն նախաջրհեղեղյան եւ վերջին՝ ութերորդ թագավորն է եղել: Ուբարատուտուի անունը Հին Կտակարանում չի հիշատակվում, պատճառը հայտնի չէ:

Ուբարատ.Ութուի Սուբարու երկրանվան, Արադ, բառ պռոտին արմատներով

Սուբարու եւ Արարադ երկրանունները կրում են Ուբարատ.Ութու անունը

Ubarat-Uutu 18,600.Убар-Туту անունը հիշատակվում է Նիփփհուրական արքայական ցուցակի մեջ, որտեղ նշվում է որպես Սուրուփփակի Ուբարա-տուտու, նա կառավարել է 18 600 տարի:

Ուբարատ.Ութու Աստվածը Սուբարու եւ Արարադ երկրների հիմնադիրն է, հայոց այդ երկու երկրները կրում են Ուբարատ.Ութու անունը եւ գաղափարը:

Մեկնաբանելով «Ուբարատ.Ութու» անունը՝ ներկայացնում ենք մշակույթը կրողին եւ ժառանգորդին: «Սուբարի» անունը սեպագիր արձանագրություների մեջ նույնացվում է «Հուրրի» անվան հետ:

Շումերական ավանդապատումների մեջ նախաջրհեղեղյան վերջին ութերորդ թագավոր Ուբարատ.Ութուի անունն է կրում Սուբարու-երկրանունը, այն հայերենում մինչեւ այսօր պահպանել է իր նախնական իմաստը: Ա.Բառ+արադ+Ութուին.UTU-Ութուն Արեւի գաղափա րագիրը, Սուբարու երկրանվան, Արադ, բառ պառոտին-պռոտին արմատներով գաղափարները կրում են ՈւբարատՈւթուի անունը:

Ուբարատ.Ութու անունը կազմված է հայերեն երեք արմատներից եւ արտահայտում է մի քանի գաղափարներ. ու/ա.բառ+արադՈւթու արմատներից.

առաջինը բառ-խոսք կամ բար-առաջնապտուղ արմատն է, կամ -փառ- արեւի լույսի ամենաբարձր, վերեւի լուսավոր շերտը,

երկրորդ արմատը՝ ադ- հայր. Ար+ադ Արեւ+հայր, երրորդը՝ Ութու-արեւ գաղափարը:

Ubara. tUtu Ուբարատ-ութու Նախաջրհեղեղյան աստվածը համարվում է Բառ, Փառ, Արեւ Ութու, Արարող + Ադ Հայր Աստվածը, Արարադ, Սուբարու Սուբարիների գաղափարա խոս, գաղափարակիր Աստվածը:

«Արմեն-Սուբրիա, Մուշեր-Սումեր կամ Շումեր» անունը ամրագրվեց հայկական մտածողության մեջ եւ նրա կողմից ստեղծված մշակույթի վրա: Ըստ ասորիների՝ հուրրիների հողերը գտնվում էին Շումերից հյուսիս Տիգրիս եւ Եփրատ գետերի վերին եւ միջին մասերում: Տարածաշրջանի, Միջագետքի այլ ցեղախմբերի կողմից «Հուրիները» ստացան Սուբարիներ կամ Շումերներ անունը:

Ուբարատ.Ութուն «ստացավ կյանքը եւ Արեգակի տիտղոսը» :

Նախաշումերական աստված UBAR.TUTU Убар-Туту Ուբարատ Ութու որդին է Նոյը

Ուբարատ-ութուն հիշատակվում է որպես Նոյ Նոահի Зиусудра- Զհիսութրայի հայր: Նիփփհուրական ցուցակի Xհis-ut-hrus. Sis it hrus- Զհիուսութրահ, Քսիսութհրոս անուններով, Արեւ -Ութ- րահ-Աստված գաղափարով:

Xհis-ut-hrus. Sis it hrus- անունները նույնանում են Հիսուս Քրիստոս- անվան հետ: Զհիս-ութռահ Հիսուս Քրիստոս անունից հեռացված է Ութու արեւի գաղտնագիրը:

Արտակ Մովսիսյանը նշում է.-Նախ հիշենք ջրհեղեղի մասին ավանդազրույցը: Ջրհեղեղի մասին գրի առնված հնագույն բնագիր «Էնմերքարը և Արատտայի տիրակալը» վիպերգում Արատտայի ժողովրդին տրված է հետևյալ բնորոշումը. Շումերական դյուցազնավեպում փառաբանվում է Արատտա երկիրը,Արատտայի Դումուզի աստծո ժողովուրդը՝ ընտրյալները կանգնեցին, մնացին ջրհեղեղի մեջ, երբ ջրհեղեղը սրբեց ամեն բան»...:

Շ/Սուբուր (Շ/Սուբարտու, Շուբրիա) երկիրը ցույց տվող գաղափարանշանով, որից կարելի է եզրահանգել Արատտա-Սուբուր նույնությանն՝տարածքային ընդգրկման առումով, կրկին գալով Արատտայի՝ Հայկական լեռնաշխարհի առնվազն հարավում գտնված լինելու տեսակետին:

Շումերից Արատտա ճանապարհին հիշատակվում է մի վայր ևս՝ hur-ru-um-kur-ra, որը սկզբնապես վերծանվում էր որպես Խուռում (իմա՝ խուռիների) երկիր, իսկ Ք. Վիլքեն առաջարկեց այն ընթերցել որպես հասարակ անուն՝ «լեռան քարայր» իմաստով: Առաջին մեկնաբանության դեպքում, ելնելով այն հանագամանքից, որ Ք. ա. երրորդ հազարամյակի առաջին կեսին խուռիները պետք է բնակվեին Միջագետքի հյուսիսում և դրանից արևելք ընկած շրջաններում, հավանական է Արատտայի տեղադրությունը Միջագետքից հյուսիս տարածվող լեռնային շրջանում: (Արտակ Մովսիսյան ԵՊՀ դասախոս, պատմական գիտությունների թեկնածու)

Հայկ ու Արամ երկու աստղերը Լույսի եւ Արեգակի Աստղերն են

Հայկ ու Արամ երկու աստղերը՝ Հայր եւ Որդի աստվածները, Լույսի եւ Արեգակի Աստղերն են: Քաղաքակրթության Աստվածների սերնդափոխության բոլոր ժամանակաշրջաններում նրանք հանդես են գալիս որպես Հայր եւ Որդի, Լույսի եւ Արեգակի Աստղեր, Աստվածներ: Անունները հաճախակի գաղտնագրվել են, ենթարկվել են մասնակի փոփոխության:

ՀԱՅ.ԿԻ.ԷՆ Լույս Աստվածն է, Արամը՝ Արեգակի, նրանք քաղաքականության նախաստեղծ աստվածներ են, հայ ազգի նախահայրեր, նահապետներն են:

Մուշ.Շումերագետների կարծիքով աշխարհաստեղծման ամեն մի նոր ժամանակաշրջանում յուրաքանչյուր նոր քաղաքակրթության հիմնադիրները Մուշեր-շումերներն են:

Հայասա 2000 մ.թ.ա. -1000 մ.թ.ա.

Հայասա Մ.թ.ա. XV-XIII դդ ամալեքներ, Եգիպտոս, XV—XII веках до н.э

1) Հայասական պանթեոն

Հայասայ անունը Հայ +աս+այա: Հայասայ անունը կազմում է Հայ+ այա+ աս կամ Հայր+ Մայր+ Աստված անունները եւ գաղափարները: Էն ԿԻ Հայայի կնոջ՝ ՆինՀուրսԱյայի, անվան Այա Aia-Մայր, Մեծ մայր արմատն ունի նախամայր իմաստը:

«Aia- Այա երկրի տատ, Մեծ մայր»/Ալ. Վարպետյան«Էություն»/:

Մ.թ.ա. XII-XI դդ. ասորեստանյան արձանագրություններում Հայասան հիշատակվում է Նաիրի անունով՝ Փոքր Հայքի եւ Մեծ Հայքի կազմի մեջ։

Հայասայի պանթեոնը գլխավորել են dU.GUR գաղափարագրով:

DU.GUR գաղափարագիրը բացատրվում է որպես DU կամ UDU -Ութու արեւի կամ արեւաստծո գաղափարագիր, GUR-ը Քուրան է՝ Արեւ-Քուրա-Կրակ:

DU.GUR- Դու Քուր գաղափարագրով հանդես է եկել Արա Գեղեցիկ աստվածությունը:

Ք.ա. 2-րդ հազարամյակում Հայասայի ժամանակաշրջանում է ձեւավորվել հայ ժողովրդական վիպասանք- ավանդազրույցը՝ «Արա Գեղեցիկ եւ Շամիրամ»-ը:

Արա Գեղեցիկը ներկայացնում էԱրարչական համակարգը, այն համակարգը, որը կարգավորում է հարաբերությունները լուսավոր եզերքի օրենքներով, այն է՝ գիտելիքի օրենքով, որի գլխավոր շարժիչ ուժը Գեղեցիկ անելու գաղափարախոսությունն է:

Արա Գեղեցիկը մարդկության գիտակցության մեջ իրականացրեց ընտանիքի հաստատման, նվիրվածության, պատվի գիտակցության Միակ Սիրո ամուսնության եւ գեղեցկության օրինակարգը: Նուարդը Սիրո գեղեցկության, հավատարմության, պատվի եւ նվիրվածության խորհրդանիշ է, որի համար Արա Գեղեցիկը պայքարեց անառակության, վավաշոտության խորհրդակիր Շամիրամի դեմ: Արա Գեղեցիկի հրամանով եւ նրա օրոք է տեղի ունեցել Հայքի թագավորությունում բազմամուսնությունից միամուսնության անցումը:

Մ.թ.ա. XIII դ. խեթական արձանագրություններին զուգահեռ, նույն ժամանակաշրջանի, ինչպես նաեւ մ.թ.ա. XII-XI դդ. ասորեստանյան արձանագրություններում, Հայասան հիշատակվում է Նայիրի անունով։ Մ.թ.ա. XIII դ. վերջին Հայասան, հավանաբար, տրոհվել է առանձին ցեղային միությունների։ Հետագայում Հայասայի տարածքի զգալի մասը մտել է Հայկական լեռնաշխարհում առաջացած պետական միավորումների՝ Փոքր Հայքի եւ Մեծ Հայքի կազմի մեջ։

Մ.թ.ա. XV-XIII դդ. ամալեքներ, Եգիպտոս, XV—XII веках до н.э

Ժամանակակից արաբական եւ սեմական աղբյուրները հաղորդում են, որ Ամալեկները հայերի նախահայրերն են:

Արիական առաջին արշավանքը՝ հիքսոսների արշավանքը, տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 17-րդ դարում, երկաթե դարաշրջանի սկզբնական շրջանում: Հիքսոսները՝ Ամալեկները, գրավել են Ներքին Եգիպտոսը եւ հետագայում՝ մ.թ.ա. 16-րդ դարում հիմնել են XV եւ XVI դինաստիաները։ Հիքսոսները գրավել են Եգիպտոսը 140 տարուց ավել կառավարել այդ երկիրը:

Արաբական տվյալներով՝ 450 տարի:

Արաբական աղբյուրներում խոսվում է նաեւ հիքսոսների այբուբենի մասին, որը նրանք իրենց հետ տարել են Եգիպտոս, ապա՝ Եթովպիա, Եգիպտական արաբական լեզուն կրում է շատ հայկական բառեր եւ արմատներ, արաբական լեզուն այնքան բառագանձ է փոխառել հայերենից, որ նրանց նույնիսկ համարում են քույր լեզուներ:

Աշխարհի մերօրյա հնագետների միահամուռ կարծիքով, երկաթի ձուլումն առաջին անգամ իրագործվել է մ.թ.ա. II հազարամյակի սկզբին Հայկական լեռնաշխարհի սահմաններում, այսինքն՝ հիքսոսների հայրենիքում, որտեղ այդ ժամանակ գոյություն ուներ Հայք-Հայասա պետությունը՝ հայերի բնօրրանը: Հիքսոսները Եգիպտոսում պատմության մեջ ստեղծեցին առաջին գաղափարագրային այբուբենը:

Васильев А.С. Шасу новоегипетских источников и ранняя история Израиля Древний Восток и античный мир. 1., М.,1998. Haigh A. On the Shasu-people // ZAS 14 (1876), pp.52-57. «Литературной газете» №8, 26.02 - 03.03, 2003,с.15 в статье Авигдора Эскина «Великое Смешение»: где Амалек сравнивается с гитлеровцами, и говорится, что «они хуже народов, убивающих нас».

Ըստ Սուրեն Այվազյանի՝ «-այնտեղ՝ հյուսիսաբնակների այդ բարբարոս երկրում, ասում էին նրանք, զարմանալիորեն ուժեղ եւ արագընթաց կենդանիներ՝ ձեռնասուն ձիեր են «Հաք» կամ մոտավորապես այդպես են կոչում: Բայց ոչ ոք չգիտե ստույգ, քանի որ լեռնականների անունը արտասանելի չէ: Մ.թ.ա. 1710 թվականն էր»:

Քանի որ հին եգիպտերենը չուներ «յ» հնչյունը, «Հայք» եզրաբառը գրվում էր «հաք», այդ գաղափարագրերում «յ»-ի համար հատուկ նշան չկար: «Հիքսոս» անվանման մեջ թաքնված է «հայ» կամ «հայք» եւ «սուսի» արեւ գաղափարագիրը, հայկական արմատական եզրաբառը:

Մանեթոնն ավանդում է, որ «նվաճող «հիքսոսները» եկել են Հուրի երկրից», այդ անվան տակ բոլոր գիտնականները հասկանում են Հայկական լեռնաշխարհը: Հարց է ծագում՝ մ.թ.ա. XVIII դարում կարո՞ղ էր Հայկական լեռնաշխարհի սահմաններում իրեն հայ անվանող ժողովուրդ լինել: Պարզվում է ՝ այո: Հեթիթական աղբյուրների հաղորդած տեղեկությունների համաձայն, մ.թ.ա. II հազարամյակի առաջին կեսին Հայաստանի տարածքում գոյություն ուներ Հայասա պետությունը, «հիքսոսները» հայերի նախահայրերն են՝ Հայք-Հայասա երկրից»:

1963թ. Մեծամորում մեր հայտնաբերած գաղափարագրերի համեմատումը հիքսոսյան, ինչպես նաեւ Մատենադարանում գտնվող հին հայկական ձեռագրերի գաղափարագիր նշանների հետ, ցույց տվեց, որ դրանց միջեւ գոյություն ունի անտարակուսելի ծագումնաբանական կապ, դրանք բացարձակապես նույնական են:

Որ Ամալեկները հենց հայերն են եւ բազմաթիվ աղբյուրներում հրեաները Հայաստանը համարել են Ամալեկ, իսկ հայերին ամալեկներ, կարելի է կարդալ նաեւ «Еврейское Слово» օրաթերթում №40, (313) 5767/2006, 25 октября - 31 октября в статье Фадеевой И.Л. «Авраам Галанти – ученый и политик»:

Историк А. Немировский -Նեմիրովսկին վերականգնում է «шасу-яхве» и гиксосы –

Սասու- Յահվե եւ հիքսոսների պատմական փաստերը եւ գտնում է, որ նրանք նույն ժողովուրդն են: Արաբական հնագույն պատմության պատմական ավանդույթները նույնպես հաստատում են Ամաղէկ եւ Հիքսոսներ, Ամու-Սասու ազգության ինքնությունը, կապը եւ նույնությունը: Ամաղէկները եւ հիքսոսները սասունցիներ են` Արեւ կամ Արեւի երկրացիներ:

Ամալեք-արաբերենում Ամալիկ ե/ի, հայերենում` ամարեգ կամ Արամ-արէգ, Հիքսոսները` Հայքեր եւ Սուսի- արեւներ:

Ամալեքներին եւ Հիքսոսներին անվանում էին արքաներ, արքաների ժողովուրդ: Մելիք բառն առաջացել է Ամալեք բառից եւ կոչվում է իշխան, ղեկավար: Ամալեքները ղեկավարել են Եգիպտոսում եւ միայն 450 տարի հետո Հիքսոսների վերջին փարավոնը գահընկեց արվեց: Եգիպտական շատ փարավոններ Ամալեկներ են եղել, այդ փաստը վերջերս հաստատվեց նաեւ գերմանացի գիտնականների կողմից:

Հիքսոսները իրենք իրենց անվանում էին Հայկեր-հայք եւ այն բազմիցս հաստատվել է գիտու թյամբ: Հինավուրց Եգիպտոսի գրականության եւ պատմութան միջոցով պարզ է դառնում կապը Hyksos- ի Սասունի «shasu = sasu» ինքնությունը եւ նրանց կապը Hykso- «gayksosy»-ի հետ, այդ անունները անգլերենով հնչում են որպես Հայկեր, հայքեր, սասուններ եւ յահվեներ:

Ս. Այվազյանը Hyksos- ի ինքնությունը Սասունի (shasu = sasu) : А.Торосян «Загадка Моисея»,«История Древнего Востока», М., 2002,

Մի շարք աղբյուրներում Հայաստանը կոչվում է նաեւ «Ամալեկի երկիր», եւ հայերը կոչվում են «Ամալեկիտներ» եւ «Սասու-Յահվե»: «Ամալեք» բառի էթիմոլոգիան նշանակում է «Առաջին խոշոր կառավարիչները»: Նրանք Հայկական լեռնաշխարհից եկած առաջին արիացի մարդիկ են:

«Հայկական լեռնաշխարհը սուրբ, հատուկ վայր է Երկրի վրա, որտեղ եկավ Նոյը, որտեղ աճեց վայրի ցորենը, միայն Հայկական լեռնաշխարհում 86 տեսակ էնդեմիկ բույսեր են աճում: Աղբյուրները նշում են, որ Ամալեկները Սինայում բնիկ ծագում ունեցող նախաեբրեական Բնիկ ժողովուրդ են՝ ծեսերով հաստատված: Նրանք ապրում էին Պաղեստինի, Սինայի հարավում, ինչպես նաեւ Մեռյալ ծովի հարակից տարածքներում (Ելից 17. 8-13, Ծննդոց 14: 7Исход, 17. 8-13; Бытие, 14:7)):

Այս կարեւոր հարցի մասին «Արմենոիդներ - հնագույն արիստոկրատիա» հոդվածում նշեց նաեւ Բ. Մոշեզոնը,

«Мицват асе» Միծվատ+ասե»

«Ամալեքներին պետք է ոչնչացնել, երդվեցին եբրաները, «Мицват асе» Մի+ծվատ+ասե»-ի մասին պահել ամենամեծ ատելությունը: «Мицват асе»-ն «ՄիԱստված» եզրույթն է, վանկերի եւ տառերի բազմակի փոխատեղությամբ:

Թորայում պահանջում են ատելությունը շարունակել, հիշել, նշանակում է՝ վերապատմել ու հիշել: (Книга «Парашат Захор», 11 глава).

«Թորայում գրված է՝ եկան ամալեքները, գրավեցին Իզրայելը, Ամալեքները փակեցին ճանապարհը դեպի «Սրբազան Հող»: Եբրաների ճակատագիրը անցավ անապատում, միայն 40 տարի հետո նրանք մտան Քանանի երկիր» (Исх.17, Втор.25}:

Բիբլիական նյութերը ցույց են տալիս, որ այդ տարածքները շրջապատված են բոլոր կողմերից, շարունակական Ամալեկյան «օղակով»: Ամալեկը տեղավորվում է Եգիպտոսի սահմանից դեպի արեւելք (1 Սամ. 15: 7), այնպես, որ՝ «Խորի- Սարի-լեռան ճանապարհին Մովսեսը պետք է կոտորի Ամալեկյան շրջափակումը»:(Исх.17)

Իզրայելցիները Մովսեսի գլխավորությամբ գրավեցին ամալեքների հողերը, Քանանյան հողերը, Իզրայելցիները այդ հողերի վրա զարգացնում են անասնապահությունը:

Ամալեքները հեռանում են լեռները եւ այսուհետ ամալեքներն ու իզրայելցիները իրար չեն խանգարում:

Ամալեքներն ու Յահվեն

«Աստվածաշնչում հստակ բացատրված է, թե ինչու է ամալեկացիների թշնամանքը այնքան սերտորեն կապված Յահվեհ -Եհովայի հետ, եւ այդ թշնամանքը կրում է ծիսական բնույթ», - ասում է Նեմիրովսկին:

«Աստվածաշնչից եւ նոր եգիպտական պատմությունից հայտնի է Սասու Յահվե մարդկանց մասին, որոնց պաշտամունքը Յահվեն էր-:

«Պետք է ընդգծել, որ նրանց «ուխտը Յահվեն» է, որը կնքվում է Սինա լեռան վրա, Կադեշում, այսինքն, ինչպես պարզեցինք, ամաղեկացիների տարածքում»:

Նեմիրովսկին նշում է. «Աստծո հետ «ուխտը», ընդհանուր կանոնների համաձայն, պետք է կնքվի այն վայրերում, որը ուղղակիորեն Աստված է ընտրել, այսինքն `իր տեղական պաշտամունքի տարածքում, այն, ինչ ասել է՝ Աստծո Լույսի ներքո:

Հրեաները փոխել են, հեռացրել են ամաղեկացիներին ոչ միայն որպես այս տարածքի վարդա պետներ, այլեւ որպես Յահվե -Եհովայի գաղափարակիրներ»:

Նեմիրովսկին նշում է՝ Պատմական եւ աշխարհագրական վերլուծություններն ամենատարբեր աղբյուրներից ցույց են տալիս, որ եգիպտական նորագույն Սասուի պատմությունը խստորեն պետք է նույնացնել հենց Բիբլիայի ամալեկների հետ, ինչպես դա ենթադրում էր դեռ Սասուի առաջին հետազոտող Դ. Խայգը:

Հիշեցնենք, որ Հին Կտակարանում, որը լուսաբանում է Ամալեկիտների պատմությունը մ.թ.ա. XIII դարից մինչեւ X դարի սկիզբ, ասվում է. «Ամալեկը նախնական հրեական բնակեցված ցեղային միություն է, որը բնակեցված է Պաղեստինի եւ Սինայի հարավում { Исх.17. 8-13, Быт.14:7 Ծննդ. 14):

Հին Կտակարանում Ամալեկ ցեղային պատկանելիության փաստերը խեղաթյուրված են:

Ասվածը հաստատվում է հնագույն, մինչ մեր օրերը հասած Իսրայելական էպիկական տեքստով գրված «Դեբորայի երգ»-ով, որտեղ Յահվեն նկարագրվում է որպես Էդոմից, Սեիրից եւ Սինայից ելնող Աստված(Դատ..5.4-5), իսկ այս բոլոր տարածքները, ինչպես մենք արդեն գիտենք, գտնվում էին Ամալեկների տիրույթում:

Այս նկատառումներն էլ թույլ են տալիս Նեմիրովսկուն լուծել եգիպտական նորագույն «Սասու-Յահվե» ի գաղտնիքը, ելնելով անկախ նկատառումներից «Սասուն» դրանք ամալեկներն են, այդպես են ասում Նոր Ուխտի մեջ:

Նիմիրովսկին այս դիտարկումով ստիպում է լուծել նորեգիպտական «Shasu-Yahve Սասու-Յահվե» առեղծվածը:

Հին Կտակարանի Սասու-Յահվեն լրիվ համապատասխանում է նոր եգիպտական «Shasu Սասու-Յահվեին, որն ամալեք-հիքսոսների ցեղային Աստվածն է, ցեղային ժառանգությունը, այն կոչված է Սասու-Յահվե-Ամալեք:

Ամալեքցիները առաջին մարդիկ են, որոնց Աստվածը Յահվեն է

«Այնպես որ, Իսրայել Մովսեսը գրավեց ոչ միայն ամալեկների տարածքը, այլեւ ցեղային Բարե խոս Աստվածին: Այս դեպքում ամեն ինչ ի վերջո ընկնում իր տեղը. ամալեքցիները առաջին մարդիկ են, որոնց Աստվածը Յահվեն է, կրում են ծիսական արժեքներ եւ իսրայելցիների հակառակորդն են»,- գրում է Նեմիրովսկին:

Ամալեք- Ամարեգ- Հիքսոսը ազգ է, որը պաշտել է Յահվեին մինչեւ իզրայելցիները:

Աստվածային ազգ ընտրված Ամալեք- Ամարեգ- Հիքսոսը առաջնային գերակայություն ունեցող ժողովուրդ է:

Մովսեսը գրավեց ոչ միայն ամալեկների տարածքը, ոչ միայն գրավեց Բարեխոս Աստծուն, այլեւ դադարեցրեց եւ վերացրեց Ամալեքների դերը որպես Աստվածային ազգ եւ այն փոխարինե ցին հակաիսրայելական դերով, որն ստացավ բացասական ծիսական նշան. Ամաղէկը դարձավ հակաիսրայելական եւ դարձավ երկրորդ բեւեռը աշխարհում: Յահվե ամալեքներ ազգը փոխարինվեց Յահվե իսրայելցիներ ժողովրդով:

Իհարկե, այս փոխանակման իրական պատճառը չի հիշատակվում Աստվածաշնչում:

Պաշտամունք

Հնգամատյանի համաձայն՝ աստվածային ուժը գործում է ոչ թե ամալեկների երկրի վրա, ինչպես որ իրականում էր, այլ ինչ որ արտասովոր, միայն ամալեկների կողմից ,,օղակված ,, դատարկության մեջ: (Васильева А. «Шасу новоегипетских источников и ранняя история Израиля»: «Как и шасу (ср. "Страна Шасу-Яхва" египетских списков) (տես,« Երկիր Shasu-Yahva »:

Այսպիսով, ըստ Հնգամատյանի, Յահվեն չի գործում այն հողի վրա, որը գրավել է Մովսեսը եւ որտեղից հեռացել են ամալեքները: Արտասովոր է՝ Յահվեն գործում է միայն ամալեկների կողմից «օղակված» դատարկության մեջ:

ՀԱՅՎԱՀ Աստվածը Հայերի Աստվածն է, որը

դարձավ ՅԱՀՎԵՀ, ՅԱՀ+ՎԵՀ

Մեկնաբանենք ՅԱՀՎԵՀ կամ Յահվահ Աստծու ծագումնաբանական իսկությունը:

«Յահվահ» Աստվածանունը եբրաների կողմից իրականում առեւանգելուց հետո գրվել է իսկական անվան հակառակագրությամբ:

ՅԱՀՎԵՀ եբրեական ծածկագիր աստվածանունը կազմված է երկու արմատից:

Առաջինը ՀԱՅ արմատն է՝ ՅԱՀ ծածկագիր հակառակագրությամբ,

-երկրորդը՝ Վահ կամ վահե- վահ:

ՀԱՅ+ՎԱՀ Աստվածանունը վերականգնեցինք, այն վերադարձնենք մե՛ր արմատներին:

ՎԱՀ -Հավ արմատը հայերենում ունի Լույս իմաստը: «Հավ»-ը ոչ թե Հավ-թռչուն իմաստով, այլ Հավ- ՀՕ / ՀՕՅ իմաստով: Հավ-ը ՀՕ ն է՝ յ-ի անկումով ՀՕՅ -ԽՈՅ ն է, որը գրվել է «Հավ», քանի որ Օ տառի փոխարեն գրվել է աւ- ծածկագիրը:

Հօ-ն Հայերենում ունի Լույս իմաստը, վերականգնելով ստանում ենք հետեւյալ պատկերը՝ HOY.HAY ՀՕՅ.ՀԱՅ կամ* ԽՕՅ.ՀԱՅ * ԿՕՅ.ՀԱՅ:

ՀԱՅ+ՎԱՀ աստվածանունը վերականգնեցինք, դրանով եւս մեկ անգամ ապացուցելով, որ եբրաները չունենալով Արեւաստված՝ առեւանգել են Հայերի Աստվածը եւ սեփականացրել:

Երբրայացիների կամ սեմիտների մոտ Աստծո առեւանգումն արդեն բնավորություն է դառնում, քանի որ, մեկ անգամ էլ արդեն առեանգել են Արգիշթիի ժամանակներում. ըստ Գ․Մելիքիշվիլու՝ էթիունցիներն առեւանգում են Արդինի քաղաքի aštiuzi֊ն, որն իմաստավորվում է որպես «կուռք, աստված» եւ համեմատվում է հայ աստուած բառի հետ (Մելիքիշվիլի 1979)։

Պատմաբան Զենոն Կոսիդովսկին նշում է, որ կան մի շարք աղբյուրներ, որտեղ «Արմենիան» համարվում է Ամալեքների երկիրը: Հայերին անվանում էին "амалекитянами" и "шасу-яхве"-ամալեքներ եւ Շասու-յահվե կամ Սասու+Հայվեհ:

Галут EDOM- synaat khinam «Ատելություն առանց պատճառի»

Ամենազոր Բարձրյալը դատում է մարդկանց սկզբունքները, գործողությունները, մարդիկ վճարում են իրենց կատարածով: Պատվիրանների խախտումների համար պետք է վճարեն: Լուրջ մեղք էին բաբելոնյան արյունահեղությունը, հալածանքը, կռապաշտությունը, որոնք մարվեցին 70 տարիների աքսորի ընթացքում:

Галут EDOM- Գալուտ Եդոմը կամ ԵԴԵՄ- ի Գաուստը, synaat khinam «Ատելություն առանց պատճառի» գործունեությունն է, այս գործունեությունը պատժի, պարտավորությունների խախտումների պատիժն է նրանց համար, ովքեր իրենց «մեղքը դեռ չեն մարել», եւ նրանք գնում են Բարձրյալի կամքին հակառակ»:

Եւ քանի որ հրեաները չափազանց դանդաղ են կատարում իրենց մեղքերի մարումը, քավու թյունը, Ամենակարողն ուղարկեց «sinat hinam» «Ատելություն առանց պատճառի» թշնամիներ, որոնք հրեաների հանդեպ զգում են ատելություն՝ «sinat hinam» -«Ատելություն առանց պատճառի»:

Պարզվում է՝ այդ թշնամիներն ամալեքներն են, եւ նրանք հրեաների մեղքերի մարումը կատարել են սունիաթի՝թլպատման ճանապարհով:

Գազուլ Բեեր Շիվան Гасул Беер Шива (IV тыс. до н.э.),(մ.թ.ա. IV հազարամյակ)-

պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են «թլպատման» արարողություն անցկացնող Արմենոիդ ների նկարազարդումները: Արմենոիդ տեսակը անցկացնում է թլպատում եւ այդ է պատճառը, որ մինչեւ այսօր այդ ժողովուրդները թլպատվում են:

Հրեաների թլփատութեան օրենքը Տիրոջ հրեշտակի կողմից

Մեջբերում «Նոր Կտակարանից». Մովսէսը եգիպտացու սպանութիւնից հետո փախավ բնակուեց Մադիամի երկիր:...

Մադիացիների քրմի Հռագուէլը իր դուստր Սեպ-Սեփորային տուեց Մովսէսին կնութեան:

«Կինը յղիացաւ ու ծնեց որդի, որին Մովսէսը Գերսամ անվանեց: Մովսեսը Աստծուն տեսնելուց հետո վերադարձավ Իսրայել:

4:24 Ճանապարհին, իջեւանում, Մովսէսին հանդիպեց Տիրոջ հրեշտակը, որն ուզում էր սպանել նրան. Գերսամին:

4:25 Սեպփորան, վերցնելով մի սուր քար, թլփատեց իր անթլփատ որդուն Գերսամին եւ հրեշտակի ոտքերն ընկնելով՝ ասաց. «Ահա կատարուեց իմ մանկան թլփատութեան կարգը»:

4:26 Հրեշտակը հեռացաւ նրանից, քանի որ նա ասել էր, թէ՝ «Կատարուեց իմ մանկան թլփատութեան կարգը»:

Ահա Արամեացի -Մեդացի Մարացի Մայր աղջիկը Թլփատեց Մովսեսի որդուն, քանի որ այն Մովսեսի կարգով պետք է թլպատվեր. «Ահա կատարուեց իմ մանկան թլփատութեան կարգը»,- ասաց Սեպփորան:

Եբրայական Բիբլիան կրում է Մովսեսի կնոջ՝ Սեպփորայի անունը՝ Յոթանասնի- Septuaginta.

Արաբական շատ աղբյուրներ հաղորդում են Եգիպտական շատ Փարավոն- Արմենոիդների մասին՝ Ռամզես II եւ այլն, այդ մասին գրել են շատ գիտնականներ, П.Шнобель, Д.Дерри, Э.Хуттен, Ф.Лушан, З.Зег, В.Зиглинг, М.Джейкман, барон фон Опенгайм, Б.Мошезон и мн. др..

Ամալեկները թողեցին հեռացան արաբական աշխարհից

Ամալեկները թողեցին հեռացան արաբական աշխարհից, սակայն բառերը եւ գաղափարը, մշակույթը թողեցին այնտեղ, ստեղծվեցին ու հյուսվեցին բազմաթիվ էպիկական, կրոնի, հավատի եւ պատմական ավանդներ ու պատմություններ:

Ամալեկների, Հիքսոսների` Եգիպտական աշխարհի գործունեության մասն է նաեւ ներառել իր մեջ «Սասունցի Դավիթ» էպոսը, շատ անուններ եւ արտահայտություններ մնացել են մեր մշակույթի եւ էպոսի մեջ:

Մելիք անունը Հիքսոս -ամալեք-Մելիքների հետ ուղեւորվել է Արցախ, պահպանվել է Արցախում, եւ իշխանական դասը կոչվել է Մելիքներ, Արցախի Մելիքություն: Արցախի մելիքները կրում են բուն ամալեքների անունները. նրանք այդպես էլ իրենց բուն հայասական-ամալեքյան անունները չեն փոխել:

Կիլիկիայ- Տրոյա, Զարմայր 1200 մ.թ.ա.

Զարմայր Հայկազունի (մահ.՝ մ.թ.ա. 1180), հայոց 29-րդ թագավորը մ.թ.ա. 1194–մ.թ.ա. 1180 թթ.: Հուրի- Միթանի- Հայասա-Կիցծուվադանա պետական կազմավորում:

Կիցուվադանա-(Հ)Սկայորդի- Զարմայր Հս+կայ Հայկի որդի զԱրամ-այր:

(Հ)Սկայորդի- Զարմայրը պաշտպանեց Հայերի իրավունքը, Լույսի Դուռ տիտղոսը, սակայն զոհվեց:

Զարմայրը՝ Հորոյի (մ.թ.ա. 1197-1194թթ.) որդին էր եւ Տրոյական պատերազմում ներկայացնում էր հայկական Արեւապաշտական դիցական գաղափարախոսությունը, այսինքն՝ մասնակցում էր աստվածների կռվին եւ կռվում էր իր վրա կրելով Հայկ Նահապետի ավանդական կոչումը, տիտղոսը՝ (Հ)սկայ: Պատերազմում Տրոյական կողմը ներկայացնում էր արեւապաշտական դիցարանը՝ «Լույս դուռը», «Սկայի դուռը»՝ Ասերի Երկրում:

Տրոյական պատերազմն ու Տրոյայի կործանումը մոտավորապես տեղադրվում են մ.թ.ա. 12-րդ դարում՝ մ.թ.ա. 1190-1180 եւ մ.թ.ա. 1180 թվականներին։ Այս տեսակետի ամենածանրակշիռ հիմնավորումներից մեկն այն է, որ Խեթական թագավորության վերջին արքա Սուպիլուլիումա Բ-ն, որը գահ է բարձրացել մ.թ.ա. 1190 թվականին, գրեթե հետք չի թողել իր մասին եւ նրանից հետո Խեթական թագավորությունը տառացիորեն ջնջվել է պատմության թատերաբեմից։

Այսպիսով՝ Հայկազունիների դիցական գահակալությունը Հայոց Աշխարհում չի ընդհատվում (Հ)սկայ Զարմայրի մահով, այլ այն շարունակվում է եւ նրանց գահակալական իրավունքը հաջորդաբար ճանաչվում է Տրոյական պատերազմում եւ նրանից հետո, ինչպես նաեւ մ.թ.ա 612թ.-ի Նինվեի պատերազմում ճանաչվեց Հայկազունիների դիցա կան գահակալական իրավունքները: Նինվեի պատերազմը վերականգնեց Հայկազունի ների ժառանգական իրավունքը Արեւապաշտական հավատամքը ներկայացնելու համար:

Մարացիները- Արամեացիներն են Մար-ԱՄար- Արամ

Արեւապաշտական գաղափարախոսության «արիների» ճյուղը ներկայացնող Արամ-Մարերը եւ Պարթեւները՝ Արիք, հավասար իրավունքներ ստացան կրելու Արեւապաշտական խորհրդանիշները: Մ.թ.ա. 569թ.-ին Հայկազունիների ժառանգական իրավունքը նորից վերականգնվում է, գահ է բարձրանում Երվանդ I Սակավակյացը: Միայն այն փաստը, որ Գահը գտնվում է Արամ-Մարերի մոտ, նշանակում է Հայ-Արամեական գահի իրավունքը ունեին Արամ-Մարերը:

Արամ-Մարաստանը իր հզորության գագաթնակետին է հասնում Ուվախշատրա արքայի ժամանակ։ Արամ-Մարաստանը, Նոր Բաբելոնի թագավորությունը եւ Հայաստանը մ.թ.ա. 620-ական թթ. կնքում են հակաասորեստանյան դաշինք։

Ուվախշատրան հայոց տիրակալ Պարույր Սկայորդուն ուղարկում է թագավորական թագ՝ ճանաչելով նրան հայոց օրինական արքա։

Արամ- Մարական Կայսրությունը տարածվում էր Հայաստանից մինչեւ Հնդկաստան եւ Կասպից Ծովից մինչեւ Միջագետք՝ ընդգրկելով բազմաթիվ կիսանկախ պետություններ եւ ցեղային միություններ։ Իշտուվեգույի կառավարման ժամանակ Հայոց արքա Երվանդ Ա Սակավակյացը դառնում է Արամ-մարերին հարկատու։ Արամ-Մարական պետությունը անկում է ապրում մ.թ.ա. 550 թ. Իշտուվեգույի թոռ, Պարսուայի եւ Անշանի արքա Կյուրոս Բ Մեծի կողմից։ Այլեւս անկախ Արամեական-Մարական պետություն երբեւէ չի վերականգնվում։

Արարատյան Արքայություն-Ուրարտու 1000 մ.թ.ա. –500 մ.թ.ա.

Ուրարտական դիցարանը կանոնակարգված շարադրված է Մհերի դռան արձանագրության մեջ, ուր սեպագրերը պատմում են ուրարտական դիցերի եւ կրոնական արարողությունների, մատուցված զոհերի ու տոների մասին, Հալդիի, Հալդիի դարպասներ կառուցելու մասին, սրբությունների մասին, որոնք կանոնակարգված են առանձին խմբերով: Արդինի Ուրարտական տաճարի դռների մոտ նիզակներով կանգնած են պահապան երկու դիցեր, աջ եւ ձախ կողմերում ջրի եւ հրի խորհրդանիշ հանդիսացող երկու կարասները եւ կամ մեղրի եւ եղի սուրբ օծության կարասները, որոնք հսկում են Արդինի դիցերը:

Մ. թ. Ա. 9-րդ դարում Վանա լճից հարավ ընկած տարածքում կազմավորվում է Վանի կայսրությունը։ Կայսրության արքաների թողած արձանագրություններում երկիրը կոչվում է «Բիայնիլի», ՝ «Նաիրի», ասորեստանյան աղբյուրներում այն հիշատակվում է որպես «Ուրարտու», իսկ Աստվածաշնչում՝ «Արարատյան թագավորություն» անուններով։

Նշված չորս աղբյուրներից «Բիայնիլի», «Նաիրի», «Արմինա», «Ուրարտու»-ն, «Արարատի երկիր»-ը եւ «Հայաստան»-ը միեւնույն երկրի տարբեր անուններ են:

Ուրարտական դիցարանում հայտնի է մեծ աստվածների հնգյակը` Խալդի, Թեյշեբա եւ Շիվինի, Ադարհութհա, Արամութու+Հուտուրինի ( համապատասխանաբար` գերագույն, ամպրոպի և Արեւի Աստվածներ): Այդ հնգյակն ընդունված էր Ուրարտուում եւ կարող էր Արմավիրում համադրվել տեղական պաշտամունքների հետ: Այդ դիցանունները դժվար է կարդալ այլ լեզուներով, քանի որ սեպագրերը բացարձակ հայերեն սեպագրեր են:

Իսկ Արարատ-ուրարտական սեպագիր դիցանունները նույնական են հայերենի հետ։

Աստվածների ցանկը կարդալուց պետք է ուշադիր լինենք, ինչպես Արարտա անունն են կարդացել Ուրարտու, այնպես էլ բոլոր Աստվածանունների մեջ - ա -ձայնավոր տառը փոխարինել են է - ու - է--ձայնավորներով:

Արարատ-Ուրարտուի ժամանակաշրջանում Հայկ-Արամը դարձավ մեկ միասնական պետականություն, Նայիրի, Բիայնա,Վանի կայսրություն անուններով:

Բիայնա- Բիլանի

Astiuzi irbilani – հայերենում` Աստված -Ար+Բիլանիլի, Բիայնա-Նայիրի երկրի աստվածն է, Բի- երկնային աչքն է, երկնային Բի+ան+ալին:

Մհերի դռան ցուցակում է նշված ԱտԲինի աստծո անունը: ATBINI Hatebinus –Խեթ ՀաթեԲինուս, Հաթիթ+ Բի, Հաթիթի աչք: Բիայնա երկիրը կրել է Հաթ Բինի Աստվածանունը: Բիբ կամ Բի+բի նշանակում է երկնային Աչք՝ երկու աչք,

աչքի մեջտեղի կետը, որը Լույս է տալիս կամ ընդունում է երկնային Լույսը, անվանում են ԲԻԲ:

Բիայնա եզրանունն ունի Մեկ Բի-Աչք իմաստը, որը Դռան վրայի Բիանալու տեղն է՝ Դռան աչքը, Բիանալի տեղը Դռան վրա: Բիայնան Դուռ է, որը կամուրջ է, կապ է երկրի եւ երկնքի միջեւ, Բիայանիլի նշանակում է Այա + Անի- Բանալի:

Аtbini, Athar, Hatebinus ուրարտական եւ խեթա-հայասական աստվածները,

բիբ- աչքի ակնը, որտեղ լույսն է մտնում, բի- երկնագոյն, բիայնա- բիայնիլի- բանալի երկնային, երկնային խոսք, բիբլիա գաղափարագիրն է:

Նայիրի -NAUE

NAUE -Նայե եզրաբառն ունի երկու իմաստ ՝ «Նա է» եւ «Նայել», երկու դեպքում էլ խոսքը վերաբերում է Հալդի Լուս Աստծուն՝ Նա յէ- ով վերեւում է, Նա է- ով Նայում է, ՆԱՅ Է- Նայի՛ր, Հայի՛ր Աստված, Երկինք իմաստով:

Մենք գիտենք նաեւ, որ հայերենի դիցանունների եւ դիցական խորհրդի անունների մեջ

«Ն եւ Հ» տառերը երբեմն նույնանում են՝ գաղափարագրի կամ ծածկագրի նպատակով:

Նայիրի Երկիր անունը լեզվաբանները մեկնաբանում են ասորերենով՝ «Ջրերի երկիր»: Նայիրի-Հայոց երկիրը լինելով նաեւ Ջրերի Երկիր՝ ասորերենում ստացել է «Ջրերի երկիր» իմաստը:

Ար-Ուրարտուում դրված է Գլխավոր Աստվածների հետեւյալ կարգը՝

Հալդի, Թեյշիբանիի, Շիվինի, Հուտուրինի, Ադարութհա

Հալդի

Առաջին խմբի գաղափարագիր

1)Հալդի նշվում է 12 դիցանուններից, կազմված է հետեւյալ հասկացություններից՝ 1.«Haldine Gis Sure», 2. Haldine Kurune, 3.Haldine Sure Kurune:

ա) «Haldine Gis Sure» -Հալդիի Գիսավոր Սուրը- հերարձակ Գես-ճառագայթեղեն Սուր: Հալդիի կայծակնեղեն Սուրը:

բ) Haldine Kurune - Հալդինե (Կ)Քուրունե, Հալդի Աստվածը (Կ)Քուրա է, (Կ)Քուրայեն է- Քուրմ, Կրակ, Հուր, Արեւ իմաստով:

գ) Haldine Sure Kurune -Հալդիի Սուրը Քուրայեն է – Կրակ, Հուր, Արեւ,

Kurune- Quera- Քուրա, Արեւ:

Երկրորդ խմբի գաղափարագիր

Haldini Alsiuse– թարգմանվել է՝ Հալդի Աստծո Մեծությանը,

Haldini Alsiuse - Հալդինի Ալ-սիուսե -Հիսիուսե, Հալդին al-կարմիր siuse-Արեւ է: Ալկարմիր Արեւ, Հիսուս -Hisiuse- Հի-սիուս- Արեւ:

Հիսուս անունը կրում է Հիսուս Քրիստոսը:

գ) Haldini diruse - Հալդիի դիր+ուժ Դրոշը: Դրոշը Տի-Դի- Լույսի ուժն է: <Հալդի Դիցի Ուժը ուսին> գաղափարն է :

Haldini InereAse.

-Haldini InereAse -Հալդին ի Ներե Ասե- Հալդին ներում-ասում է, Հալդի Աստծո Ներման Խոսքը. Հալդին Ներող Աստված է:

Ջահուկյանը նշում է.

«Սեպագիր արձանագրությունների Haldini InereAse-«խալդյան իներիաշե» արտահայ տությունը պարզ չի ընկալվում։ «Իներիաշե» բառը Գ. Ղափանցյանը թարգմանում է «առնականության, քաջություն»՝*, իսկ Գ. Մելիքիշվիլին թողնում է առանց թարգմանության, Մ. Ծերեթելին, Ի.Դյակոնովը, Մ.Իսրայելյանը սեպագրերի հիշյալ բառը ընկալում են «աստվածայնության» իմաստով, որի համար ելակետ է հանդիսացել խուռիերենի eni, illi «աստված» բառարմատը»:

Երրորդ խմբի գաղափարագիրը

NAUE -Նայիրի- Երկիր

HALDI NAUE LU. AS I MES*

HALDI NAUE LU. AS I MES* - Հալդի ՆԱՅԷ Լու Աս ի Մեծ-կամ Մեզ գաղափարագիրը

Հալդին Նայէ Լույս Աստվածը ՄԵԾ իմաստն ունի:

HALDI NAUE LU. AS I MES* Հալդի Նայէ Լույս Աստվածը ՄԵԾ Աստվածը ՀԱՅ.ԿԻ.ԷՆ կամ Էն.Կի. Հայա Աստվածն է:

ISK KUR իշխարան-աշխարա, Քուրայի Իշխանություն

2) ISK KUR LU. AS I MES* սեպագիր արձանագրությունը նվիրված է Թեյշիբանի զորքերին:

ISK KUR LU. AS I MES*- «ԻՍԿ ՔՈՒՐ ԼՈՒ ԱՍ ի Մեծ» սեպագիր արձանագրությունը ըստ ուրարտերեն-հայերենի կարդում ենք՝

«Իշխանությունը Քուրայի Լույս Աստվածը ի Մեծ» / ԻՍԿ – Իշք Իշխան իմաստով/:

Այս Աստվածությունը Թեյշիբանի եւ Հեբայի Աստվածությունն է:

Թեյշիբանի-Թեյ շի Բան, Թեյ- անձրեւ-ջուր, շի-սի(SI) -Արեւ, Բան –խոսք:

Ար -Տավ դիցանունը *ar֊to

3)Artuarasaue Ար+տու+ար+ասա+այ+ե, Արտաուր+աս+այա, կապված է Ար+տավ կամ *ar֊to֊ դիցանվան հետ: Aue –Այա-ն ունի Aia-Մայր, Մայր Երկիր, Մեծ Մայր իմաստը:

«Արտուարասայերը» Դիցախումբ է, համապատասխանում է Աստծո Զորքեր հասկացությանը:

Զորքերը ցեղեր ու ժողովուրդներ են, որոնք պաշտում են տվյալ Աստվածայնությունը:

Artuarasaue Արտուարասայերը Արդինի Խալդիի պաշտամունքի Դիցախումբն է:

Արդինին Խալդիի պաշտամունքի կենտրոնն էր, եւ ստուգաբանորեն կապված է հավա նաբար Ար- տօ *ar֊to֊ անվան հետ, որտեղ անվան երկրորդ մասը զուգահեռներ ունի «այլ դիցանուններում (Արդի, Ծինուիարդի) եւ հանգեցվում է հնդեվրոպական համարվող *ar֊to֊ հայկական արտացոլմանը» (Ջահուկյան 1986[126], 49֊50),

Artuarasaue Ար+տու+ար+ասա+այ+ե, Արտուարը կապված է Ար+տավ կամ *ar֊to֊ դիցանվան հետ, որը հետագայում, Արտաշեսյանների ժամանակ, վերադարձավ որպես Արտավազդ *ar֊to֊-ազադ:

Ար/ Ուրարտուում դրված է Աստվածների հետեւյալ կարգը՝

1. Խալդի, 2.Թեյշիբանիի, 3. Շիվինի, 4. Հ-Խուտուրինի:

Չորրոդ խումբը ներկայանում է 2 մասով,

Չորրոդ խումբ՝ առաջին մաս

DINGIR-Դին+Գիր դիցախոսք կամ դիցագիր: DINGIR-Դին+Գիր- ունի աստվածային խոսք իմաստը, Ար-Ուրարտական գրություններում ունի Աստված գաղափարագիրը:

1. URU Ardininaue DINGIR Ուր-Արա Արդին+ նայիրների Դին+Գիր դիցագիրն է:

DINGIR-Դին+Գիր դիցախոսք կամ դիցագիր՝ աստվածային Գիր եւ Խոսք իմաստով:

URU-ԱՐԱ, URU- գաղափարագիր ծածկագիրը պետք է կարդալ ԱՐԱ, իսկ URU-ՈւՐՈւ գրվում է աքքադերենում եւ այլ լեզուներում՝ հիմնականում Ա տառի խեղաթյուրման եւ ծածկագրի նպատակով: Ուրու-կ- շումերերեն՝ Ունուգ, Ուրու, Աստվածաշնչում՝ Արեգ քաղաք: ՆՀԲ- ՀՆԽ բառ՝ զօրություն, ուժ, Ուրու-Աստծո Որդի:

ԱՐԱ Կումմենու – ԴԻՆԳԻՐ Աստված, Կումմարբի

2.URU Qumenunaue DINGIR – ԱՐԱ Կումմենունայե – ԴԻՆԳԻՐ Աստված,

Կումմենի- Կումախա- au-այ հնչյունափոխությամբ, պետք է նկատենք, որ «յ» կիսաձայն հնչյունը այլ ազգերը չունեն, որի համար օգտագործել են u, i, e տառերը:

Ուրու Քումմենունաույեի կամ Արա Քամիների ԴիՆԳիրը բնության տարերքի աստվածն է:

URU Qumenunaue DINGIR – ԱՐԱ Կումմենու աստվածությունը վերաբերում է Թեյշիբանի Աստծուն: Թեյշիբանի ԴինԳիրի սերնդափոխ աստվածն է նոր համակարգի կրող Երվանդը:

URU Tuspaninaue ԱՐ Տասնաբանյա ԴինԳիր պատվիրանների

առեղծվածը

3.URU Tuspaninaue DINGIR Տուսպանինայեի ԴԻՆԳԻՐ, ՏասՊանեանայե -ԴԻՆԳԻՐ, ԱՐԱ+Տասնաբանյա Պատվիրան, ԱՐ Տասնաբանյա ԴինԳիր պատվիրաններ: Տասնաբանյա ԴինԳիր պատվիրանները կրում է Տուշպանինայեի կամ Տուշպեա Դիցուհին:

Հր.Աճառյան. Պան-Բան-խոսք, մեղրահաց, բհանդ-կապ: Պաներ-կոչնակ, պանդեր-հովազ, պան-դիր ուտելու բան:

Չորրոդ խումբ գաղափարագիր

ա)DINGIR Mes Haldinine URU.ne ԴԻՆԳԻՐ ՄԵԾ Հալդինի ԱՐԱ, Հալդի Աստծո Մեծ ԴԻՆԳԻՐԸ կամ բանը, էությունը:

բ)DIN-GIR Mes URU Arsuniuinine- ԴԻՆԳԻՐ-ՄԵԾ ԱՐԱ ԱՐԾՐՈՒՆԻՆԵՐ

գ) Haldine Das*e -Հալդյան դասը

Հինգերորդ խմբի գաղափարագիրը

Eridiane Էրիդու- Երվանդ -Երիվանդ Երեվան-Վան

Էրիդու- Արիդու- Էրիվան-Արիվան-Երեվան

Haldininaue KA Հալդյան Դարպասներին

D ISKUR KA Eridiane Քուրայի Իշխանությունը ԿԱ Էրիդիան, ISKUR -Իշկուր Իշխ+ուր- Ուրի Իշխանություն, Արի Իշխանություն, Թեյշիբան Աստվածն է, Քուրայի Իշխանությունն է Էրիդիան Աստծու Դարբասներին:

D ISKUR KA Eridiane -Իշ-Քուր ԿԱ Eri-di-ane - էրիդուն այստեղ Շումերական քաղաքի անունն է, դրախտավայրը, առաջին աստվածների նստավայրը:

ISKUR- Իշքուր-IS+KUR – կարդացվում է ԻՇԽ-Քուրա-Իշխանություն- Քուրա:

KA-Կայ- Հայկ անվան հիմքն է, արմատը, «Կ» տառը հայերենում ունի «կապ»- «կեն», Կենի -Կենաց Ծառ՝ « Ի խորհուրդ «Կ» տառի անվան տառիս ասէ-կապի զանկապն ըզլոյս» (ՆՀԲ ), այստեղից ենթադրում ենք, որ «KA -ԿԱ» երկրի վրա կամուրջ է, կապ է՝ երկինք, լույս, որն էլ համարվել է Աստվածների «դարպաս»:

Eridiane- Էր-Ար+դի-Տի+ան, Ար- Դի-Ան քաղաքանունն է:

D ISKUR KA Eridiane- ԻՇՔՈՒՐ ԿԱ ԷՐԻ-ԴԻ-ԱՆէ արձանագրությունը կարելի բացատրել որպես «Քուրայի Իշխանություն ԷՐ- Ար-ԴԻ-ԱՆ քաղաքի դարպասներին», որը նվիրված է Թեյշիբանին- Արեւ բան էություն ասող Աստծուն:

D UTU KA URU Ursinine - Ութու- Ար Շինինե քաղաքի Շիվինի Աստծո Դարպասներին

D UTU KA URU Ursinine - UTU- ՈՒԹՈՒ KA- դարպաս URU -ԱՐԱ- Ur-sinine – Ու/Ար -Շիվին Աստծուն:

6-րդ խումբ եւ գաղափարախոսություն

Մհերի դռան վրա նշված Սրբությունների 6-րդ խմբում նշված են երեք հասկացություններ, որոնք հատուկ ուշադրության են արժանի:

1)Haldine arne – Հալդիի առնականություն կամ արիականություն,

arnic-մեծ եղջյուրներով ցուլ, - arna-արնա -լեռան այծ, խոյ, բնիկ հայերեն բառ է, որը փոխանցվել է այլ լեզուներին՝ վրացերենին, ասորերենին եւ համարվում է իբր հնդեւրոպական (Հր. Աճառյան .ԷՋ 266 / 2705):

2)Haldine us`mas`e - Հալդինե «ուժ-մաս է »- թարգմանվում է «Հալդյան զորությունը»:

3)Haldine us`mas`e -Հալդինե «ուս-մաս է» - բառակապակցությունը հայերենով կարդում ենք Հալդիի Ուժ-Մաս - Հալդին Ուժ-Մասե, Մաս – Մաշ- Մասիս անունն է:

Հալդիի Ուժը Մասիսի: Կարող ենք նաեւ մեկնաբանել Հալդիի ուսը Մասիսն է, կամ Հալդիի ուռը Մասիսն է: Այստեղ Հալդին եւս մեկ անգամ զուգահեռ գաղափար է Քրիստոս Մաշիահ կամ Քրիստոսը Մասիսի Ահ-աստված իմաստին:

Haldine Susine –Հալդի Սուսի Տաճարի Աստվածներին. Susi-Սուսի, կարմիր, կրակ, քուրա:

DINGIR – ԴԻՆԳԻՐ-Աստված եզրույթը բոլոր սեպագրություններում ունի Դից եւ Գիր Խոսք Բան-Պան գաղափարը:

Վանյան արձանագրության մեջ Արեւի Աստվածը հիմնականում հանդես է գալիս

UTU - ՈՒԹՈՒ գաղափարագրի տակ՝ չորս երկնային եւ չորս երկրային կողմերով:

Միայն Հալդի Աստծո անունն է, որ գրվում է Hal-di Siuni,,

Siuni- Սիունի- Արեւի մակդիրն է, որը նշանակում է «Փայլուն», «Լուսե»:

Հալդի աստծո երկրորդ սրբավայրը՝ Uisini-ն է:

Հայերենում ունենք սիւն-սյուն, Սյունիք-Սիւնի, ՍաՍուն- Siuni- Արեւն է Արեւի շողքը, որը սյունի տեսք ունի՝ սյունակերպ է:

DINGIR - Haldine Susine – ԴԻՆԳԻՐ Հալդիի Սուսիին:

Թերեւս հայերենով կարելի է բացատրել ուրարտական Dada, Dadi անձնանունները՝ բարբառային «հայր» բառից, որը նշանակում է նաեւ ընտանիքի ավագ անդամ՝ dhey, dey, tey լույս ձեւերից, որտեղից էլ ունենք Դավիթ անունը:

Մհերի դռան Աստվածությունները

1. EBANINAUE DINGIR – Է+ԲԱՆԻ +ՆԱՈՒԵ ԱՍՏԾՈՒՆ- ԲԱՆ-էություն Նայիրյան ԴԻՆԳԻՐ –ին,

2. LI.Arn DINGIR - ԼԻ ԱՌՆ ԴԻՆԳԻՐ, ԼԵ+ԱՌՆԵՐԻ ԱՍՏԾՈՒՆ, նվիրված է Լեռների Աստծուն,

3. AIG-ANI-NAUE DINGIR – ԱՅԳ ԱՆԻ ՆԱՅԵ ԴԻՆԳԻՐ, Այգ-Լուսաբացի կամ Այգիների-Ծառ Աստծուն,

3. SUINI NAUE DINGIR - SUIN- ԱՐԵՎ-Արեւափայլ: ՍՈՒԻՆ ՆԱՈՒՅԵ ԱՍՏԾՈՒՆ, Նայիրյան Արեւի ԴԻՆԳԻՐ,

4. ZI(U)Q+UNI -Ձուկն, Ձկունք դիցիանունն է, հնարավոր է Ձի-անք-Ձիեր,

5. ZUZUMARU - ՁՈՒ+ՁՈՒ +UMAR-ԱՐԱՄ կամ ՄԱՅՐ,

6. ZUZU MARU -դիցանունը Ձու+Ձու.ՄԱՐՈՒ-ԱՐԱՄ Ձմերուկն է, կրկնակի ZUZU- ՁՈՒՁՈՒ-ն արտահայտում է Ձվի մեծությունը, որը երկրագնդի եւ ժողովրդի իմաստն ունի: Ինչպես որ «Սասունցի Դավիթ» էպոսում Գագիկ Արքայի դռան առաջ դնում են Ձմերուկը / Ձու+Ամարու, Մեծ Ձու կամ ԱՓ.Ձու-ն /շումերական//:

7. Querainili, Queratase -Քուրայի Տասը, կամ Quera- Քուրա, Արեւի տասը-Տասնաբանյա,

8. Aia-Մայր, Մայր Երկիր, Մեծ Մայր», Հայասայի անվան – Հայ+աս+այ /հնարավոր է Հայկի կնոջ անունն է եղել Aia/ : Այա՝ երկրի տատ, մեծ մայր», Հայասայ անունը՝ Հայա+այա:

՝ Adaruta, Arsimela, Anapsa, Hutuini, Nalaini

Adaruta- ԱԴ+Ար+Ութա. Ի. Մ. Դյակոնովը նկատել Է, որ ուրարտական դիցանունների մեջ բավական հաճախադեպ է ածանցական a , ըստ Դյակոնովի՝ երկար տարրը. այն հաճախադեպ Է աստվածուhիների անունների մեջ՝ Adia, Aia, Ara այլն եւ հանդիպում է զգալի թվով աստվածների անուններում՝ Adaruta, Arsimela, Anapsa, Hutuini, Nalaini

Ի. Մ. Դյակոնովի եւ այլ լեզվաբանների, ուրարտագետների համար դժվար է իմանալ ինչու՞ «Ա» եւ ինչու՞ «Ար» կամ՝ «արիական»:

Ի. Մ. Դյակոնովի եւ այլ լեզվաբանների, ուրարտագետների համար Ա տառը տարօրինակ է, որի համար էլ Ա տառը նրանք հաճախ փոխարինում են «ու» եւ «է», կամ այլ տառերով:

Սակայն -Ա- տառը հայերենում Աստվածանուն է եւ Արարչական անուն, որը այլ լեզուների համար օտար է:

Ա—ԱՐ . Ա – Արեւ, Ր - Րոպե

Ա եւ Ար եզրույթը կարող ենք միայն հայերենով մեկնաբանել, քանի որ Ար եզրույթի մեջ Ա – Արեւն է, արեւապաշտական ժամանակաշրջանի արեւի գաղափարագիրը,

Ր-ն Րոպեն է՝ հայերենում «-Ր» տառով սկսվող միակ բառը՝ ԺԱՄԱՆԱԿԻ գաղափարագիրը, Հայկյան Արեգակնային Ժամանակաշրջանը:

Ա+ԱՐ եզրույթով կազմված է ԱՐԵՎ գաղափարագիրը եւ Արիական գաղափարախոսությունը:

Տաթեւացին գրում է -« ամ-կոչի վասն երից (երեք), նախ զի յարեգակն յամե երկոտասան կերպարանասն երեսուն-երեսուն օր եւ ապա վճարէ տարին»:

Արմենիա - Armenia

Ա+ԱՐ եւ Ման եզրույթներով է մեկնաբանվում Armenia-Urmenia-Ermenia երկրանունը:

Ար+Մենիա կամ ԱՐ+Մանիա կապված է ԱՐ+Մենուա թագավորի անվան հետ, որը ծագում է Մանու, Ման, Menu - հիմքային ձեւից, որն ունի աստվածային ման, արեւ+ման, արի+ման գաղափարը, այն նույնպես կապված է Հայկի որդի Արամի եւ Ան երկնքի Աստծու անվան՝ Արամ+Ան կամ Արա+Ման աստվածանվան հետ՝ ա/ե ձայնադարձու թյամբ: Վերականգնված անունն է ԱլաՄանի-Արամանի-Արմանի:

Արմենիա – Armenia -Հայաստան երկրանունն ունի Արեւի -Ման՝ Արեւամարդ հասկացությունը:

ADARUTHA- Ադար+Ութհա

ADARUTHA- Ադար-ութհա: UTHA-ութհա,UTU -ութու, ութ+հա/յ արեւի գաղափարագիր կամ ութ թիվ: Մհերի դռան արական աստվածությունների շարքում է ներկայացված Ադարութհա Աստվածը: Ուրարտական աստվածների համակարգում Ադարութհա Աստվածը ծնունդը եւ սերունդն ապահովող Աստվածն է: Ադարութհան արական սկիզբ համարվող, նաեւ Հայր Աստվածն է, Հայրը: Ադ+դա-կրկնակի անունն ունի Հայր+Մայր ծնող նշանակությունը:

ADARUTHA- Ադար-ութհա/յ/ Հայր Աստվածը նույնանում է նախաշումերական աստված ADARUTHA -Ադար+ութ +հա-յ աստվածանվան հետ՝ Յ տառի անկումով. շատ լեզուներում բացակայում է Յ-յ կիսաձայնը:

Ադար-ութհա անվան հիմքում դրված են Դավիթ եւ Խանդութ անունները: Դա+ար+ութ, որից Դա+ութ- Դավիթ եւ Խանդ+ութ, հայր եւ մայր:

Այս աստվածության անունը գրված է ա/ուրարտական արքաներ Իշպուինիի եւ Մենուայի սեպագիր արձանագրությունների մեջ՝ նշված մ.թ.ա. 9-րդ դարաշրջանից, Վանից ոչ հեռու, գրությունը գրվածէ Մհերի դռան վրա:

Մհերի Դռան արձանագրության մեջ գրված է…

Ծիսական թաբուի պատճառով միշտ չէ, որ Արեւը եւ Արեւի Աստվածր Հանդես են եկել իրենց բուն Արեգ//Արեւ AR-ԱՐ անվամբ. Դրան Հաճախ փոխարինել են Արեւին տրված մակդիրներով:

Haldini Suri- Հալդիի Սուրը, որը Հալդի Աստծո Զենքն է:

Haldini Kurini - Հալդին Քուրա է-կրակ- Արեւ:

Haldini Suri Kurini -Հալդիի Սուրը Քուրա է, կրակ է, կայծակ է: Սարգոնը հիշատակում է՝ Հալդիի Մեծ Սուրը- «Բոցեղեն Սուրը- Suri Kurini : Սարգոնը հիշատակում է Հալդիի Մեծ Սուրը, «Բոցեղեն Սուրը», որը կարող ենք համեմատել «Սասունի» Սուրը Կեծակիի հետ:

Ուրարտական դիցարանը կազմված է չորս իգական, չորս արական

աստվածություններից

Մհերի դռան 14- րդ տողում գրված է Ուրարտական դիցարանի Արդին քաղաքի ՉՈՐՍ գլխավոր Աստվածների մասին, որոնք հանդես են գալիս զույգերով՝ իրենց կանանցով:

-Խալդյան գլխավոր պաշտամունքային կենտրոնն էր Արդին(Մուծածիրը) քաղաքը:

1. Խալդին- Հալդի՝ ԱՐԴԻՆ քաղաքի Երկնքի ու Պատերազմի Աստված,

-Հալդիի Աստվածուհին- Արվեստի ու բնության Աստվածուհի Ար-Ուարուբանի:

Խալդի եւ Բագբարթու կամ Բագմաշթու Դիցուհի

Հալդիի կինը հանդես է գալիս Ուարուբանի, Բագբարթու կամ Բագմաշթու անուններով:

Բագբարթու կամ Բագմաշթու անվան հայերեն ստուգաբանությունը.

Բագբարթու անունը կազմված է երեք արմատից. Բագ+բար+թու կամ

-առաջին արմատը 1.Բագ -բակ Արեւի շրջանակ, Արեւի կամ Աստվածային Լուսապսակ իմաստն ունի /Պրոֆ. Աշոտ Աբրահամյան:/

-երկրորդ արմատը 2.Բար- բառ-խոսք եւ բարիք, բար-բարի, բար-առաջապտուղք թու-տու-կամ տից-դից իմաստով:

Բագ+մաշ+թու անվան մեջ առաջին արմատը Բագ -բակ արմատն է, երկրորդը՝ Մաշթու արմատն է, ունի Մաս-Մաշ- Մասիս եւ Տի-Դի- Թի լույս կամ դից իմաստը:

Բագբարթու, Բագմաշթու, Ուարուբանին Ուրարտուի Գլխավոր Աստվածուհին է, արհեստների, արվեստների, պտղաբերության Աստվածուհին, նա ներկայանում է որպես Արդինի տաճարի Աստվածուհի՝ Կենաց Ծառը ձեռքին, Արդինի տանիքի ճակա տին՝ Նիզակակերպ Ցորենի Ցողունը ձեռքին պարզած երկինք, Գահին նստած Աստվա ծուհի: Նա ունի կանացի երեք կերպ՝ դեռատի կնոջ, երիտասարդ կնոջ՝ գլխաբաց եւ հասուն կնոջ կերպ՝ գլխից մինչեւ սրունքները իջնող գլխաշորով:

Ուարուբանին է կրել «Ոսկյա Մատանին», որով հաստատել, կնքել է Արդինի որոշումները:

Ուարուբանին կորցնելով իր ինքնությունը՝ նույնացավ Անահիտ Աստվածուհու հետ :

«Ոսկյա Մատանին»՝ աստվածային մասունքը, պատկանոմ է մուշ-շումերական Տիհանա Աստվածուհուն, այն Սուրբ ամուսնության նշանն է:

Ահա եւս մեկ փաստ, որ հայոց Դիցերը ժամանակի ընթացքում իրենց ինքնու թյունը փոխանցում են հաջորդ պանթեոնին՝ Դիցարանին:

Արեգ-Շիվինի

Շիվինի՝ Արեւի Աստված՝ Տուշպա քաղաքի: Ըստ Դյակոնովի, ուրարտ. Շիվինին Šiwini-ն փոխառվել է գրական խեթերենից, խեթ. šiu- (šiui-, šiuna/i-) «աստված», «Արեւի աստված», խեթական մի բարբառում պահպանվել է Արեւի Աստծու բնիկ անունը:

Վանյան արձանագրության մեջ Siuni, Siuni- նշանագիրը Արեւի անունը չէ, այլ Արեւի մակդիրն է, որը նշանակում է «Փայլուն», «Լուսե»:

Համաձայն Վ. Իվանովի, Շիվինի աստվածությունը փոխառվել է հին խեթերենից նախագրային դարաշրջանում, երբ šiuni-ն նշանակում էր «Արեւի Աստված», լուսավոր երկնքի աստծու *dyeu- անունից: Որոշ գիտնականներ շարունակում են ներկայացնել Շիվինիին որպես Շիմիգեի ուրարտական զուգորդ, ինչը խուռա-ուրարտական ընդհանուր ժառանգությունը շեշտելու մի արտահայտություն է:

Շիվինիի խորհրդանշաններն են՝ Արեւի թեւավոր սկավառակը, Կեռխաչն ու Ձին:

«Կեռխաչն ու Ձին» որպես խորհրդանիշ մատնանշվում են Հայոց «Սասունցի Դավիթ» Էպոսում:

Siu-ini եւ տիւ անունների նույնությունը վկայում է, որ Շիվինին եղել է լույսի եւ օրվա Աստվածը, հետագայում այն դարձավ Տիր Աստվածը:

Շիվինիի կինը Տուշպուեա դիցուհին էր

-URU Tuspaninaue DINGIR URUṭu-uš-pa, հայերեն՝ Տոսպ, Շիվինի գլխավոր պաշտամունքային կենտրոնն էր Վան-Տուշպեան՝ Վան քաղաքը:

Արեւի աստվածը նույնացվում է թեւավոր շրջանի հետ։

URU Tuspaninaue DINGIR Տասնաբանյա ԴինԳիր պատվիրանները կրում է Տուշպանինայեի կամ Տուշպեա Դիցուհին: Նա Արեւի եւ Արշալույսի դիցուհին էր:

Կանացի իրանով թռչուն, որի թեւերի մեջ Արեւի սկավառակն էր: Վ.Վ. Իվանովի կարծիքով, Վանա ծովն է եղել այն արեւելյան ծովը,ըստ հեթիթական պատկերացումների, « որտեղից ծագել է Արեւը». Վանա Լճից է ծագել Արեւը:

Թեյշիբանի Աստված. Աստվածուհի Հեբա -Հեբատ

Թեյշիբանին՝ Թեժ+ՍԻ-Բան, Արեւի Խոսք, Կումմարբի Արեւ- Արփիի Աստված կամ Թեյ Անձրեւի-Քամի՝ Բնության տարերքի Աստված: Մհերի դռան արձանագրության մեջ բնության տարերքների աստվածություն է: Թեյշիբանիին է նվիրված Կարմիր բլուրի Սուսի-կարմիր տաճարը, նա սեպագիրների վրա պատկերված է Ցուլի վրա կանգնած: Ցուլը, որի վրա պատկերված է Թեյշիբանին, պատկերված է Կենաց ծառի վրա: Նրա նշաններից մեկն է Շանթը:

Կինը՝ Խուբա Հեբա -Հեբատ կամ Հապատ, երկնքի Աստվածուհին է:

Թեյշիբանիի գլխավոր պաշտամունքային կենտրոնն էր Կումմենուն- Կումմենու- Կամախի քաղաքը: Իմ կարծիքով, Կումմենու անունը կապված է Գամեր Աստվածանվան հետ:

Թեյշիբանիի գլխավոր կենտրոնը եղել է Կիլիկյան Տավրոսի Կումմիա – Կումմե քաղաքը՝ Կումմենուն/Կում- սուրբ բառից/: Թեշուբի հայրը Կումմարբին էր, Աստվածների տիրակալը: Թեյշիբանին նույնանում է Թեյշուբի հետ, նրան ձոնված կենդանին է Ցուլը, նրա շքախմբում են հիշատակվում

Խուրի-Հուրի եւ (գի)Շերի- Երեկո Ցուլերը:

DAMAR.UTU -ARAM .UTU

DAMAR.UTU -ARAM .UTU գաղափարագրով նշվել է ուրարտական դիցարանի չորրորդ Աստվածը:

UTU -Ութու- շումերերեն Արեւ Աստվածն է, ուրարտական արձանագրություններում Արեւը հանդես է գալիս UTU - ՈՒԹՈՒ գաղափարագրով:

Արեւի գլխավոր Աստված Հութուրինին - Խուտուրինին DAMAR.UTU գաղափարագրով նշվել է որպես ուրարտական դիցարանի չորրորդ Աստված:

Արարտա-Ուրարտական Կայսրություն

Ըստ ավանդական մոտեցման՝ Ուրարտուի առաջին արքան Արամեն էր. Արամու ուրարտացին, որին ինչ-որ ժամանակ անց հաջորդում է Սարդուրին:

Սարդուրի-սԱրդ+արի, որն էլ ավանդաբար նույնացվում է Լութիպրիի որդի Սարդուրիի հետ; Նիկողայոս Ադոնցի կարծիքով` Արամեն եւ Լութիպրին նույնն են, որով նա դինաստիական խզում չի տեսնում Արամեի եւ Սարդուրիի միջեւ:

Իմ տեսակետի համաձայն` Արամու անունը կապված է եւ կապվել է արամեացիների ցեղանվան հետ: Հայկական լեռնաշխարհի հարավ-արեւմուտքում իրոք վկայված է արամեացիների ներկայությունը եւ Արամուն արամեացի է:

Արամու անունն ունի Արամ-մուշ շում-մուշկական ծագում:

Հայկական լեռնաշխարհում հաստատված է եղել հայկական-արամեական-մարա-մեդական արարտական քաղաքական գերակայություն

Հայկական լեռնաշխարհում հաստատված է եղել հայկական-արամեական-մեդական արարտական քաղաքական գերակայություն, այդ են ապացուցում հսկայական աղբյուրները:

Ինչո՞ւ Հայկական լեռնաշխարհի բազմաթիվ ցեղերից հենց հայերը կարողացան հասնել քաղաքական գերակայության, ինչպե՞ս դա տեղի ունեցավ:

Որովհետեւ Արարտա- Ուրարտու- Բիայնիլի-Վան-Մեդացիների երկիր-Մարաստան-Մալաթիա-Մարաթուկը եղել է Հայ-արամեացիների երկիրը:

Ուրարտական թագավորությունը հզորացման գագաթնակետին է հասնում Արգիշտի առաջինի եւ Սարդուրի երկրորդի գահակալության տարիներին, երբ Վանի Արքաները գլխավորում են Արփադ, Կումմախա-Կոմմագեն, Մելիդու- Մալաթիա- Մարաստան- Կուէ-Կիլիկիա, Կարքեմիշ, Տյուրոս երկրներն ու մայրուղիները:

Արարտական արձանագրության բոլոր աստվածները պատկանում են հայկարամնե րին: Բոլոր աստվածանունները Հայկարամեական անուններ են, բոլորը բացահայտված են հայկ-արամերենով:

Բիաինիլին առավել հզոր էր, կազմակերպված եւ տիրում էր լեռնաշխարհում:

«Համենայն դեպս, հայերենի ներկայությունը Լեռնաշխարհում դեռեւս մինչեւ ուրարտական նվաճումները կասկած չի հարուցում: Ուրարտական տեքստերում հանդիպում ենք տեղանունների, որոնք հստակ ստուգաբանվում են հայերենով, սակայն դրանց թիվը մեծ չէ` երբ մի կողմ ենք թողնում կամայական մեկնաբանությունները: Հետեւաբար, կարծում եմ, որ այո, հատկապես ուրարտացիների իրականացրած վերաբնակեցումները մեծապես նպաստեցին հայերենի տարածմանը»: Երվանդ Գրեկյան. Խալդի աստծո ստվերը. Ուրարտուի ծագումը»

Ուրարտուի Արգիշտի թագավորի (մ.թ.ա. 786-764թթ.) «Խոռխոռյան տարեգրության» մեջ հիշատակվում է. «Գրավեցի Շիրակի-Eriahi - Արիահի-Երիախե ցեղի երկիրը, Իշկուգու լու երկիրը»: Իսկ Իշկուգուլու երկիրը տեղադրվում է Շիրակի-Eriahi գավառից հյուսիս ընկած վայրում:

Երկրի լեզուն կարող էր դառնալ միայն այդ ազգությանը պատկանող լեզուն, այդ լեզուն Հայկյան որդի Շիրակի-Eriahi եւ Հայկի որդի Գեղամի լեզուն է, Գեղամա լեռնաբնակների լեզուն, հնագույն հայերենն էր, որի համար էլ Արգիշտին վերաբնակեցնում էր երկիրը: Շիրակի-Eriahi եւ Գեղամա լեռների Հնագույն երկրի տերերը՝ հայերը, գերակայեցին իրենց լեռնաշխարհում:

Արարատ- Ուրարտուի Երկրի կենտրոնական նահանգը՝ սիրտը, ինչպես ասվեց, կոչվել է Բիաինիլի:

Էթուին- իբեր-եբերիան

Ըստ ուսումնասիրության՝ Էթանա= էթիունին Հայկական լեռնաշխարհի հյուսիս արեւելյան կեսում ներառել էր ХѴIII Աքեմենյան սատրապությունը, ապա այդ սատրապության բնակչության մեծամասնությունը կազմում էին սասպեյրները: Սասպեյրների վերաբերյալ Հերոդոտոսի հաղորդած տեղեկություններից առավել ուշագրավ են հետևյալ երկուսը.

1.«Կոլխիսից Մեդիա տարածքի միջեւ բնակվում է մի ազգ՝ սասպեյրները, սրանց միջոցով անցնելուց հետո կարելի է հասնել Մեդիա-Մարաստան»:

2. «Պարսիկները բնակվում էին մինչև Հարավային ծովը (Պարսից ծոց – Ս.Պետրոսյան), որը կոչվում է Կարմիր: Նրանցից վերեւ դեպի հյուսիս բնակվում են մեդացիները, մեդացիներից վերեւ ապրում էին սասպեյրները, սասպեյրներից վերեւ ապրում էին կոլխերը՝ տարածվելով մինչեւ հյուսիսային ծովը (Սև ծովը-Ս.Պետրոսյան), որտեղ թափվում է Փասիս գետը: Ահա այս չորս ազգերն են բնակվում մեկ ծովից մյուսը»:

Ի.Մ.Դյակոնովը սասպեյրներին տեղադրում էր Էթիունի երկրում, որը նշված է ուրարտական սեպագիր արձանագրությունների մեջ»:

Պետք է համաձայնել Ի.Մ.Դյակոնովի ապացույցի հետ:

«Սասպեյր» հնդեվրոպական ծագումով ցեղանունը ստուգաբանությամբ կապված է Սպեր գավառանվան Ճորոխի մեծ գետագալարի շրջանի *sper- «գալարել» արմատի հետ եւ «Իբեր» ցեղանվան ու «Իբերիա» երկրանվան հետ:

ՀԷթուին-հԷթանոսը՝ Էտանա +որդի Բել

«Իբեր» ցեղանունն ու «Իբերիա» երկրանունը հմմտենք հայերեն Վիրք<*իվէր-ք անվան հետ, տեսնում ենք, որ նույն արմատն է: Իբեր-Եբրեյ: Էտուինները կազմված են երկու ցեղամիությունից՝ Հայր Էտանա +որդի Բել, էտան + եբերից, իբերից: Այսպիսով՝ սպեյրները -եբրեներն են / հեթուին-հեթանոս/:

Էթիունի ցեղամիությունը կազմում են sper- սպեյրները-բեյր, Իբեր-իԵբրեյները: Հետանի որդին է Բելը, Բեյր: Ցեղամիության երկու մասերին միացնում են Etiuni- Ethmi անունով:

Շիրակի եւ Գեղամայ երկմիասնական տարածքին էր տիրացել Էթուինը, որի համար (մ.թ.ա. 786-764 թթ.) Ուրարտուի Արգիշտի I թագավորը Արարատյան դաշտի ձախափնյակին երկու հենակետային ամրոց կառուցեց: Դրանցից մեկը՝ Արգիշտիխինիլի ամրոցը, գտնվում էր արեւմուտքում եւ ուղղված էր բուն էթիունիի դեմ, որպեսզի Էթուինիի տիրապետության տակ գտնվող Էրիախի-Շիրակը եւ նրա բնակիչ Հայկազյան Շարայաններին ազատագրեր, իսկ էրեբունի ամրոցը գտնվում էր արեւելքում եւ ուղղված էր Վեդուրի-էթիունիի դեմ՝ Սեւանի ավազանի եւ նրա բնակիչ Հայկազյան Գեղամյանների ազատագրման համար: Ուշագրավ է, որ Ուրարտուի Արգիշտի I թագավորը (մ.թ.ա. 786-764 թթ.) իր արձանագրության մեջ հիշատակում է «Դիուծինի Իգանեցի թագավոր' արքա երկրի էթիույան> ('Diujini ’iganiehi LUGAL KUREtiuhi) կոչված մի անձի:

Այս տիտղոսից բխում է, որ էթիունի «Դիուծինի Իգանեցի թագավոր' արքա երկրի էթուինյան>-ը գրավել էր Հայկազյան Շարայան եւ Հայկազյան Գեղամյան ցեղամիությունների տարածքները, երկիրը, հիմնել էր թագավորություն եւ դարձել էր վերադաս մյուս ցեղապետ արքաների նկատմամբ:

/Հայկազյան Շարայից սերած ցեղեր - «Շարայի ծնունդք», իսկ Հայկազյանն Գեղամից իրենց սերած ցեղերը- «ծովեզերեայսն..., որք ի Գեղամայ»/:

Դիաուխի Դիուծինի ցեղամիության էթիունին Ուրարտուի արքաներից կրած ծանր հարվածներից հետո էլ շարունակել էր գոյատեւել:

Ուրարտու կայսրության Ռուսա I-ի (մ.թ.ա. 735-713 թթ.) վրա հարձակվում են կիմերները, Ասորեստանի թագավոր Սարգոն 2-ը, սկյութները, որից Ուրարտուն պարտություն է կրում, Ուրարտուի կրած պարտություններից հետո Էթուինին հնարավորություն ստացավ ոտքի կանգնելու եւ ամրապնդվելու: Ռուսա 2-ի օրոք (մ.թ.ա. 685-645թթ.), երբ Ուրարտուն կորցրել էր հսկողությունը Արարատյան դաշտին հյուսիսից հարող շրջանների վրա, էթիունի ցեղամիությունն սկսել էր ընդարձակվել եւ գրավել նոր տարածքներ:

Etiuḫi -Etiuni, Wite/iru(ḫe), Uṯēruḫe)iru երկաթի դարաշրջանում Էթիունին եղել է Թագավորություն կամ ցեղամիություն Անդրկովկասում:

Էթիունին հայտնի է միայն ուրարտական արձանագրություններից:

Ալաշկերտի մոտերքի Toprakkale-ից գտնված մի փաստագրական սալիկի վրա կար մի մակագրություն. «Արդեն թագավորները Իսպուինին եւ Մենուան շարժվեցին Էթհունի ուղղությամբ»:

Երեւանից հյուսիս գտնվող էլառից Ուրարտյան Տիրակալ Արգիշտին գրում է Էթիուինիի դեմ տարած իր հաղթանակի մասին՝ Ուլուանի (Քուրու-լու-ա-նի) երկրի Դուրանի քաղաքում: Արգիշտիի հաղթանակը Էթիունիի դեմ ներկայացնում է նաեւ Thanahat-ը:

Г.А. Меликишвили, Урартские клинообразные надписи. Москва: Издательство АН СССР, 1960, Nr. 131

-Ուրարտուի պատմության ուսումնասիրությունը հաստատում է, որ մշտական հակադրություն կա երկու հզոր միավորների՝ Արարտական Բիայնիլիի-Վանի նահանգի եւ Էթիունիի միջեւ: Իսկ այդ միավորումների մեջ ժամանակի մեջ հզորացել է Էթիունին, որը, որպես հակադիր ուժ, գոյատեւել է մինչեւ Ուրարտուի անկումը:

Էթիունիի հետ Ուրարտուի հակամարտությունը շատ ավելի երկարատեւ էր եւ շատ ավելի խորքային:

Կարելի է նշել, որ Էթիունին Հայկական լեռնաշխարհում Ուրարտուին հակընդդիր գլխավոր բեւեռն էր: Ուրարտուն, իհարկե, կարողացավ նվաճել էթիունյան զգալի տարածքներ եւ ամրապնդվել հատկապես Արարատյան դաշտավայրում, ապա՝ մասամբ՝ Շիրակում եւ Սեւանա լճի արեւմտյան ու հարավային ափերին: Սակայն լուծել էթիունյան խնդիրը, Ուրարտուն, ըստ էության, ի զորու չեղավ, եւ կարելի է միանշանակ պնդել, որ Էթիունին հարատեւեց ավելի, քան ինքը` ուրարտական տերությունը:

Ավելին, կարելի է կարծել, որ ուրարտական տերությանը վերջին հարվածը հասցրել են հենց «էթիունցիներ»-ը կամ ուժեր, որոնց մաս են կազմել «էթիունցիներ»-ը:

-«Երվանդ Գրեկյան. Խալդի աստծո ստվերը. Ուրարտուի ծագումը»

Հայդին Աստվածները եւ գաղափարախոսութունը

որպես նախաքրիստոնեական եւ նախահեթանոսական Աստվածային համակարգ

Հայ Պատմագրության մեջ նախաքրիստոնեական կրոնը հանդես է եկել հեթանոսություն եզրաբառով: Այսօր, նոր ժամանակաշրջանում, հայ իրականության մեջ բարձրացել է նոր ալիք, նորհեթանոսական շարժում: Նոր հեթանոսներն իրենց հեթանոսներ են համարում՝ կրկնելով հրեական գաղափարաբանությունը: Իսկ հիմնականում կատարվում է իրական անդրադարձ հեթանոսությանը, որը Հայ ազգին ոչնչացնելու ծրագիր է: Չիմացության արդյունքում Հայերն իրենց համարում են հեթանոսներ:

Տոհմածառը

Heide und Heidentum- Heiditsch Ըստ Հայդինների, Աստվածների ընտանիքը պատասխանատվություն է կրել մարդկության համար: Առաջին հայացքից՝ դա հնչում է Հայդինների դիցաբանության նման: Բայց ով փնտրում է ապացույցներ, կգտնի շատ բան՝ բարին կամ չարը. պետք է ուշադրություն դարձնել «Հայդինների» գիտելիքներին:

Heide und Heidentum- Heiditsch

Նախահեթանոսական եւ նախաքրիստոնեական կրոն

Ովքե՞ր են Heide und Heidentum- Heiditsch Հայդե Հայդիցերը, ինչու՞ չկա նրանց մասին տեղեկություն Հայ ժողովրդի բանահյուսության կամ Դիցապատմության մեջ:

Հայդինների արգելափակումը Հայ Ազգի համար եւ նրանց պագանիզմացումը:

Heide und Heidentum- Heiditsch, Håkon- Հայկոն եզրաբառերը եւ անունները նախահեթանոսական հավատի եւ կրոնի անուններն են, անունները կապված են Հալդի-Խալդի-Հայկ դիցապատմական անունների հետ, այդ հասկացությունները վերացվեցին Հեթանոսական ժամանակաշրջանում:

Հայոց կրոնաքաղաքական եւ կրոնահավատամքային մտքի մեջ բացակայում է, նույ նիսկ ջնջված է Heide und Heidentum- Heiditsch, Håkon- հայդից կրոնահավատամքային գաղափարաբանությունը եւ գաղափարախոսությունը:

Հայ պատմագրության մեջ Heide und Heidentum- Heiditsch, Håkon- Հայկոն անունները ընդհանրապես հանված են գիտական ու ակադեմիական մտքից ու գրականությունից:

Ներկայացնենք Heiðinn, heiþna, haiþina -Heide und Heidentum- Heiditsch, Håkon եզրաբառերի շարքը հայերեն, որն ուղղակիորեն համապատասխանում է հայերենի բառակազմությանը եւ գաղափարական իմաստին:

Haiþina -Հայպինա-հայբինա-կամ հաբիայնա,

- Heide -հայդե- Հայդի -կամ հայդից,

Heidentum- Հայդեն տում- Հայ դիցաբանություն, հայդիցերի տուն,

Heiditsch- Հայ դիցեր, Håkon -Հայկոն-կամ Հայկյան:

Հայկոն գնաց Արդին դիցերի հետ, նա լքեց հեթանոսությունն ընդունող իր ժողովրդին, ժողովուրդը լքեց Հայկոյին: Մեծ Լույս ու Արեւը փոխարինվեց Լուսնով ու խավարով:

Հայդեն անունը Heiðinn, heiþna, Paganen-Heiden-ոչ հրեաները

Լատիներենում Հայդեն -Heiðinn, heiþna, haiþina -Heide und Heidentum- Heiditsch, Håkon- Հայկոն անունը ներկայացվել է որպես պագանիզմ:

Ավանդաբար, Paganen-Heiden-ոչ հրեաները համարվում էին միաստվածային կրոնների հետեւորդներ, համարվում են անհավատներ:

Heide.բառի էթիմոլոգիան բացատրելու համար ներկայացնենք բառախմբի նկարագիրը, որը լրացնում եւ ներկայացնում է Heide բառը: Բառի պատմական նկարագիրը այսպիսին է՝ Heiðinn, heiþna, haiþina -Heide und Heidentum- Heiditsch,

Håkon- Հայկոն, որոնց իմաստները ոչ մի լեզվով չեն բացատրվում, որը սկզբում Հելլենները լատիներենով ներկայացրել են paganus վատ բառ- գաղափարով:

ՋՈՍՏ ԹՐԻԵՐԸ- Jost Trierը „Heide“բառի ծագումը կապում է գերմաներենի heim- տուն‚ Welt, Heimat‘-հայրենիք բառի հետ:

Իսկ գերմանացիները այսօր էլ ունեն Heide -hajde-Հայդե, Heike- Հայկէ, Heilig-Հայլիգ-սուրբ, Heim- Հայմ-տուն, Heis-Հայս-տաք,ei/aj Ei-ձու Sun, Sonne Sonntag հայդինների սուրբ եւ հայրենիք գաղափարները:

Ես ընդունում եմ՝ պե՛տք է կապել, բայց պետք է բացատրել, որ գերմաներենի heim- տուն‚ Welt, Heimat‘-հայրենիք բառերը կազմվել են հայերենի Heide- Հայդի- հայդից, Հալդի, հայ անուններից եւ բառիմաստներից:

«Անգլիական աղբյուրները հաստատում են, որ հնության հուշահամալիր աստղադիտարան՝ Ստոունհենջը կառուցել են Հայդիիները: Հնության հուշահամալիր աստղադիտարան Քարահունջը Անգլիայի Ստոուհենջից հին է 4000 տարով:

«Håkon» Հայկոն հեռացավ Հայդեն աստվածների հետ

դիացապատում

Սկալդե Սկալդասպիլլիրը Skalde Eyvindr Skáldaspillir (um 920–990 թվերին ) գրել է Heiðinn Heide“ Heide-ի մասին.

Hákon Heiðinn Heide“

Deyr fé,deyja frændr,eyðisk land ok láð; síts Hákon fór með heiðin goð, mörg es þjóð of þéuð, ( Icelandic phonology. Hultgård S. 161.):

Seit Håkon

Das Vieh stirbt,Die Freunde sterben ,Das Land und das Reich veröden. Seit Håkon fuhr zu den heidnischen Göttern,Wird schwer das Volk geplagt.(Deutsch)

Håkon» Հայկոն գնաց Հայդենների հետ

Եղջերուները մահանում են, Ընկերները մեռնում են, Լքեցին երկիրը եւ արքայությունը:

Երբ «Håkon» Հայկոն գնաց Հայդեն աստվածների հետ, Ժողովրդի չարչարանքը ծանր կլինի»/թարգմ.գերմաներենից/:

Այսպես է պահպանվել իսլանդական հավատի պատմության մեջ Հայդիցերի եւ հայ առասպելական պատմությունից մի կտոր: Այս պատմությունն ու անունները համարվում են իսլանդական, իհարկե, բայց իրականում՝ Հայկոն եւ Հայդեն անունները HA.AKI =Eridu, Haldi -Hardi -Xaldi հայդիցերի անուններն են:

Իմ համոզմամբ, այս առասպելը Հայլդի-Հայդիցերի- Հալդիների մասին է, որը ժամանակի եւ պատմության պարտադրանքով, հեթանոսականացման պրոցեսի մեջ դուրս է մնացել որպես գաղափար, չնայած որպես եզրաբառ եւ դիցապատմական հիշողություն գոյատեւում է, ժամանակն է՝ ազատելու խեղաթյուրումից ու կեղծարարությունից:

Հայդիների ավանդապատումի իսկական իմաստը:

Ի՞նչ եղջերուների մասին է խոսքը, որո՞նք են այդ եղջերուները, որոնք Vieh են կոչվում, միգուցե՝ Վեհ-Վահ:

Դիցապատմությունից հայտնի է, որ Հայկ-Արամ Աստվածների տոտեմը եղջերուներն են-այծեղջյուրները, խոյերը:

Աստվածները լքեցին իրենց երկիրը եւ արքայությունը. խոսքը Արարատյան աստվածների մասին է: Հայկը գնաց իր աստվածների հետ: Հայկ-երը գնացին, գնացին Հայդինների աստվածների հետ, ահա եւ՝ «Ժողովրդի չարչարանքը ծանր կլինի»..Եւ եղավ ծանր...

Այսպես, heidnischen Göttern հայդից Աստվածանունները բոլոր լեզուներով թարգմանում եւ բացատրում են, համարում են պագանիզմ, բայց ոչ մեկն այն չի բացատրում հայերենով:

Եբրաները այն բացատրում են Պագանիզմ-Paganizm՝ հստակ իմանալով բառի ծագումը, բայց պատմությունից ջնջված է, թե հայերն այս մասին ինչ են ասում եւ ինչու' հայ ազգի մեջ հայտնի չէ Հայդն-հայդից նախաքրիստոնեական, նախահեթանոսական պարզ անունը, եւ հայդիցականության փոխարեն հայ ազգությունը որդեգրել ու ամրագրել է «հեթանոսականություն» գաղափարը, որը հակասում է հայ հավատքի դրույթներին:

Հայդն-հայդից կրոնական ուսմունքը զարմանալիորեն դուրս է մնացել հայ հավատից, կրոնից, եկեղեցուց, աշխարհիկ կյանքից, նաեւ՝ գիտական աշխարհից:

Անտեսելով haiþina -Heide und Heidentum- Heiditsch, Håkon գաղափարախոսությունը, որի հիմքում հայ դիցերն են, հայոց հավատի, կրոնի առասպելներն ու պատմությունը, Հայ դիցերին համարում են բազմաստվածության կրողներ, չիմանալով, որ նախաքրիս տոնեական ժամանակաշրջանում Paganen-Heiden- ոչ հրեաները համարվում էին Միաս տվածային կրոնների հետեւորդներ:

Հայդինների աստվածն էր Մա +րութ+ գամ եւ Թոր.Գամ Թագարմա,

Էն.Կի.Հայայի որդին է, Արեւի եւ փոթորկի որդին է Amarud +Marutukkum

Խորենացին Հայկին համարում է Թորգոմի որդին. «Այս է Հայկը` հայ ազգի նախնին, որ Թորգոմի որդին էր»,

Nach Jacobsen* Marutukkum und bedeutet „Sohn der Sonne“ oder „Sohn des Sturms“.Amarud +Marutukkum

Էն.Կի.Հայայի որդին է, Արեւի եւ փոթորկի որդին է Amarud +Marutukkum- ը Ամարութ-Մարութուգգամ աստվածը: Ըստ Բիբլիայի, եղել է հակառակը ՝ Հայկ նահապետն է եղել Թորի որդին, Թորի ժառանգը:

Մարութուգգամ անունը կազմված է Մա +րութ+ Գամ արմատներից:

Մա+րութ - Թուր կամ Թոր աստվածանվան հակառակագրությամբ դառնում Թոր կամ Թուր աստվածանունը: Մարութ +Գամ-ն է Գամեր +Արամ կամ Տորք Աստվածը:

Մարութուգգամ անվան վանկատման եւ վանկերի բազմակի փոխատեղության արդյունքում ստացել են Թոր+Գոմ+կում-գոմ-գամ Արամա ցեղի սերունդը: Թորի անունով է կոչվել հայկական Տավրոս լեռը:

Հայտնի է, որ հայ–արամները Հայոց լեռնաշխարհից տարածվելով դեպի հյուսիս, անցնելով Սկանդինավյան տարածքներով` դարձել են բրիտների նախնիները, հայերը Սկանդինավիային տվին նրանց գերագույն աստված Թորին Amarud +Marutukkum Ամարութ ՄարութԳամ՝ Մարութ Թոր+Գամեր+ Արամ Աստծուն:

ԹորԳամ -Մուրճ -Թակի, Թագի, Գամի Տերը

Թորի հրաշագործ գործիքներից էին Մուրճ- Թակը, Ութաստղ Արքայական Թագը, որը հայ մշակույթի մեջ ունի Մեծ Մուրճ, Փայտե Մուրճ, Պողպատե Մուրճ գաղափարը, ունի -թաք միակ իմաստը, թագելու, խփելու, զարկի ամրացնելու, հարվածով կնքելու գաղափարը, գամ-մեխի գլխին խփելով ամրացնելու գաղափարը: Այս գաղափարն են կրում նաեւ Թագը եւ Թագավորը: Հայոց արքայական թագն ունեցել է հաստատող, կնքող, գամող գաղափար:

«Թոր» եւ «որոտ» Թորը՝ բնության տարերք

Թորը կայծակի, որոտի, փոթորկի, անձրեւի եւ պտղաբերության աստվածն է: Կելտական taranis (իռլանդական tarann) – «որոտ» բառը եւ Taranis աստվածանունն իրենց հիմքում ունեն «Թոր» եւ «որոտ» բառերը:

Սա կելտական քաղաքակրթության սեփականացրած՝ հայկական լեռնաշխարհից Հայդինների եւ Հայկի սերունդ ԹորԱստվածն էր,

Սկանդինավյան Թորը Հայոց Մարութ Թոգ Արամման է:

Սկանդինավ

Սկանդինավ անունը նույնպես պատկանում է Հայկի առեղծվածին:

Հ-ս+Կայ+դի+նավ Հայ.Կի.Էնին պատկանող դիցական քառանիվ նավի մասին է խոսքը:

Սկանդին անունը կազմված է Հս+կայ+ ան+դի անուններից

այն կարելի է մեկնաբանել Հայկի Ան -Էն դից գաղափարով, Արդինից գնացած դիցերը:

Թորի պողպատյա Ձեռնոցները եւ ուժը

բազմապատկող Գոտին եւ Գամը առասպելը

Հայկի սերունդից էր Թոր Աստվածը, Շիկամորուս Հսկա Աստվածը` օժտված ամենակործան ուժով , որը կարող էր մի նստելով ցուլ ուտել: Թորը երկնքով սլանում է Այծեր լծած հսկայական բրոնզե կառքով: Թորն ուներ անսահմանափակ կործանիչ հատկություններ, ինչպես նաեւ պողպատյա Ձեռնոցներ եւ ուժը բազմապատկող Գոտին եւ Գամը: Գամը հանդիսանում էր Տիեզերքի կենտրոն, բեւեռը: Այս ամենը գործնականում Թորին դարձնում էին անհաղթահարելի: Թորը պատկանում էր հայ ազգի գերագույն աստված Էն.Կի. Հայայի կամ Հայ. Կի.Էնի սերնդին:

Սա հայկական մուշ-շումերական առասպելի հիմքն է, գաղափարական ազդեցությունը, Հայոց լեռնաշխարհը բնորոշող պատկեր է:«Սասնա ծռեր» էպոսում նա ներկայացված է իր երեսունինը որդիներով, որն արտացոլում է Հայային փոխարինող Քառասունը: ԹորԳամ Անգեղ տան Թոր-գոմա տան սերունդն է ներկայացնում: Այս հանգամանքը լուրջ կարեւորություն ունի հայ ազգի ձեւավորման գործընթացը ճիշտ հասկանալու համար:

Գամեր -Գամար անվան հիմքում Արամ աստվածանունն է:

Հաբեթ, Թիրասը, Գամեր-Գամար, Թոր– Հայկ Գամեր անունը

Աստվածաշնչի կանոնական շարքում՝ Ծն․ X 1֊3, Թիրասը Հաբեթի կրտսեր որդին է եւ ոչ թոռը։

Հաբեթ, Թիրասը, Գամեր-Գամար, Թոր– Հայկ Գամեր անունը Աստվածաշնչում հիշատակ վում է նաեւ Գամար:

Գամերը, որպես էպոնիմ, համապատասխանում է Գամիրք֊Կապադովկիային, այնտեղ, որտեղ Արամն է ղեկավարել, խեթական արձանագրություններում հիշատակվում է Թեգարամա Թագարմա, Թօգարմա անուններով, վաղ խեթական դարաշրջանում (Tekarama, Takarama, տես RGTC[608] VI 383֊384․ լուվ․ Lakarama):

Այստեղ Takarama-Թեգարամա անունը, Թորի եւ Գամարի ցեղի սերնդի միասնությունն է, ցեղային միություն է, որը Հայկի սերունդն է:

Թեգարամայի մոտ էր գտնվում Սամուխա երկիրը (Խաչատրյան 1971[617], 62֊67, 94֊96), որն իմ կարծիքով, թերեւս կապված է վրացերեն սոմեխի «հայ» ցեղանվան հետ (Ջահուկյան 1987[618], 288)։ Հատկանշական է, որ Սամուխայում հիշվում է «սեւ աստվածուհին» /Ա.Պետրոսյան/:

Հեթանոսական -հելլենիցիզմի շրջանում հեռացած ՄարութԳամերը ԹորԳամ Աստծու հեռացումը Հայդինների հետ ծանրացրեց հայ ժողովրդի վիճակը: «Երբ «Håkon» Հայկոն գնաց Հայդեն աստվածների հետ, Ժողովրդի չարչարանքը ծանր կլինի»:

Հայդին Հայդիցեր եւ Հայդիցատուն, Հայդիցույթի

փոխարինումը Էտան-Բել հեթանոսներով, հեթանոսությամբ

Հայդին Արդինին անցավ հեթանոսության, Արդինի տաճարը գերեվարվեց ասորիների ու էթուինների կողմից, Արդինի Արարտա-ուրարտական պետությունը լուծարվեց, կազմավորվեց Երվանդունիների, այնուհետեւ Արտաշիսյանների խոշոր հեթանոսա կան- հելլենական պետությունը: Ավերվեցին ու ջնջվեցին ուրարտական գիրն ու գրակա նությունը, մշակույթը, թատրոնը, որոնք վերածվեցին հելլենականի ու հունականի: Մինչեւ այսօր Հայ ժողովուրդը չի կարողանում ապացուցել, որ ինքը չի առաջացել հույներից : Եւ չի կարողանում ապացուցել, որ Հայ Ժողովուրդը սկիզբ է առել Նախա ջրհեղեղյան- Մուշ-շումերական- արարտա -ուրարտական ժամանակներից, որ այդ ժամանակաշրջանի հավատի, կրոնի ու մշակույթի աշխարհաստեղծման կրողն է:

Քրիստոնեության ընդունումը, ցավոք, սրերով ընդունվեց Հայաստանում: Խեղճ ժողովուրդը նույնիսկ չգիտեր, թե ինչ է կորցրել ու հեթանոսությամբ ում է պաշտում եւ նորից ենթարկվեց փորձության, բայց վերականգնեց իր իսկ նախնյաց հավատը:

Իսկ արդեն Հայկյան հավատը կորցրած պալատականներն ու հեթանոսական քրմական դասը պայքարեցին հանուն հեթանոսական կրոնի ու դավանանքի, հեթանոսական-հունական մշակույթի, որը այրվեց ու վերացավ:

Գրիգոր Լուսավորիչը հետ բերեց Հայկական կրոնն ու հավատը, գիրն ու գրականությունը Հայ ժողովրդին, որի համար էլ ստացավ Լուսավորիչ Տիտղոսը:

Քրիստոնեության մեջ հետագայում նորից տեղ գտավ հեթանոսականությունը: Քրիստոնեությունը դարձավ եւ մինչ օրս էլ շարունակում է հեթանոսա-քրիստոնեական գաղափարախոսությունը, քանի որ մեծ էր ազդեցությունը:

Սակայն հուսով ենք՝ կգա ժամանակը եւ Քրիստոնեությունը կկատարի իր առաջին որոշումը եւ հանդես կգա միայն Քրիստոնեական գաղափարաբանությամբ, իր էջերից կմաքրի հեթանոս -Քրիստոնեա գաղափարախոսությամբ կրոնն ու հավատը:

Կվերականգնի Հայ.Կի.Էնը Մեծ Լույս Աստված եւ Քրիստոսը՝ Մեծ Արեւ, Արդար Արեգակ արեւապաշատական գաղափարախոսությունը:

Անցումը քրիստոնեական կրոնին մասամբ կատարվեց հայդիցերի կրոնական եւ պաշտամունքային ավանդույթների, ծիսակատարությունների եւ աղանդների փոխանց մամբ քրիստոնեական կրոնին: Քրիստոնեության մեջ Քրիստոսի էությունը Heide դիցերի բովանդակությանը խառնվեց եւ տեղավորեց այլ գաղափարներ, որոնք էլ դարձան խոչընդոտ Քրիստոնեության լիարժեք ընկալման համար:

Անցումը՝ Քրիստոնեության Քուրա Ալսիուսե Հալդիի Արեւ Արարատյան թագավորության Արդինի աստծո Աստվածային գործառույթի փոխանցումն է Հիսուս Քուրա.իստոս Մաշիախին:

Հելլենական -հեթանոսական

կրոնահավատամքային համակարգ

Հեթանոս անունը, պատմութունը եւ առասպելաբանությունը

Հեթանոս անունը առաջին անգամ գրավոր պատմության մեջ հայտնվում է շումերական սեպագրերում՝ «հիթան», «էթան» , «էտան» Etana-Entena ( sumerisch men.te.na lugal.e lu bi.in.e.de; mittelassyrisch me-ta-na) ձեւով:

Շումերական արքայական ցուցակում էտանը զբաղեցնում է Աստվածների ցուցակի 13-րդ շարքը, հիշենք՝ Հուդան նույնպես 13- րդն է:

Արքայական ցուցակի համաձայն՝ Էթանը ներկայանում էր որպես նոր Դինաստիայի հիմնադիր եւ այդ նոր Դինաստիայի առաջին արքան էր: Էտան աստվածը երկար է կառավարել երկրի վրա՝ 1560 տարի, նրա նստավայրը եղել է Քիշը:

Համաձայն շումերական <արքայական ցուցակի»՝ Էտանայի որդին է «ԲԵԼ»-ը:

Շումերական սեպագրերում պահպանված է Էտանայի մասին մի առասպել: Շումեր ական առասպելի համաձայն՝ Էտանան մի աստված էր, որը իջավ երկնքից: Ethanը բարեպաշտ, աստվածավախ թագավոր էր, հավատարմորեն եւ բարեխղճորեն կատա րում էր իր աստվածային պարտքը, սակայն նա անիծված էր՝ պետք է մնար անզա վակ եւ չունենար ժառանգորդ: Էտանան շատ էր ցանկանում ժառանգորդ ունենալ, որի համար ուզում էր հասնել երկինք, վերցնել «ծննդյան Բույսը», որն անհասանելի էր մահկանացուին:

Ըստ առասպելի, էտանը երազ է տեսնում եւ այդ երազը պատմում է Արծվին: Երազում նրանք երկուսով՝ Էտանան եւ Արծիվը բարձրանում են երկինք, հանդիպում են ԱՆՈՒ, էնլիլ, ԷնկիԷԱ Աստվածներին, խոնարհվում են նրանց առաջ, այնուհետեւ նրան ուղեկցում են մի Տուն, որտեղ ոչ լույս կար, ոչ լուսամուտ...

Երազը պատմելուց հետո Էտանան Արծվի հետ թռչում է երկինք, ուզում է երկնքից «ծնելու բոյս»» բերել իր անպտուղ կնոջ համար, սակայն նա ենթարկվում է փորձու թյան…Այստեղ սեպագրությունն ընդհատվում է....

Այնուհետեւ՝ այս պատումի շարունակության տարբերակին մենք հանդիպում ենք <Գիլգամեշ> էպոսում, որտեղ Enkidu-ն Երազ է տեսնում, երազում իջնում է ստորգետ նյա արքայություն եւ հանդիպում Էտանային: Նրան տեսնում է մուգ երեսով , նա ապրում էր անդրաշխարհում իր Эрешкигаль կնոջ հետ: Չնայած այս ամենին, Էտանան ունենում է իր ժառանգորդը, որն է Բել Աստվածը: Էտանայի 7 դինաստիա կառավարում է Քիշը:

Ահա«հիթան», «էթան» , «էտան» Etana-Entena անդրաշխարհի կառավարիչը եւ «հեթանոս» գաղափարաբանութեան հիմնադիրը:

«Հիթան», «էթան» , «էտան» Etana-Entena- Էթուին

Էթանոսը եւ Էտուինը եւ Արարատ-Ուրարտու-Արիհարի երկիրը

Վանի հարավ-արեւմտյան կողմում, Խորխոր ժայռի հարթեցված երեսին պահպանվել է Բիայնա-Նաիրի երկրի ամենախոշոր սեպագիր արձանագրությունը՝ գրված Արգիշտի Ա-ի կողմից: Նախորդ ընթերցումներին կասկածելով, արեւելագետ Գ. Ա. Մելիքաշվիլին վերականգնում է բնագրի անհասկանալի մի բառակապակցություն astiu-zi-irbilani: Երկրորդ բառի առաջին zi վանկը միացնելով առաջին բառին (հիշենք, որ սեպագրերը հիմնականում վանկագրեր են) ստանում է astiuzi irbilani եւ վերականգնում ճիշտ տեսքը:

«Արգիշտին ասում է. ես լսեցի, թե իբր, Էտուինի երկրում գողացել են Արդինի քաղաքի astiuzi-ին»: Այսինքն գողացել են աստծուն, նրա կուռք արձանը: Մելիքաշվիլին համարում է, որ astiuzi -ին հայերեն աստուած բառն է:

Ըստ Գ․Մելիքիշվիլու՝ Արգիշթի I-֊ի ժամանակներում էթիունցիներն առեւանգում են Արդինի քաղաքի aštiuzi֊ն, որն իմաստավորվում է որպես «կուռք, աստված» եւ համեմատվում հայ աստուած բառի հետ (Մելիքիշվիլի 1979)։

Ար-դինին Խ-Հալդիի պաշտամունքի կենտրոնն էր, եւ ստուգաբանորեն կապված է Ար եւ դի Արեւ եւ դիցեր, (*ar֊to֊), Դի-Տի-լույս, տիէզերք եւ արեւաստված կամ լուսաստված իմաստների հետ: Իսկ Էթանա-Էթիունիի կենտրոնի անվանադիր նախնի եւ աստվածությունն է համարվել Արան, երբ էթիունցիներն առեւանգել են Արդինի քաղաքի aštiuzi֊ն։ Սա վկայում է ոչ թե Էթիունիի եւ Հայկական լեռնաշխարհի հարավի ծագումնաբանական կապերի մասին, այլ այն մասին, որ էթիունցիները առեւանգելով (*ar֊to֊) Ար-տի -Արդինի Ար Աստծուն, տիրանում են Արդինի հայոց ԱՐ Աստծուն: Ար անվան երկրորդ Ամ արմատը, Ամ-տոտեմ եւ ժամանակ հասկացությունը վերցնելով կցեցին Բելին եւ Բելը դարձավ ԲելԱՄ: ԲելԱմը մեր ժողովրդի մեջ այքան էլ տարածված չէ:

Աստուած բառի գործածության օրինակն առկա է նաեւ Մենուա արքայի մի սեպագիր արձանագրությունում, որը գտնվել է Վանում: Այստեղ վիմագիրը կրկնված է երեք անգամ. երեքի մեջ էլ աստված-ը կա նույն ձեւովՙ asihuse -Ասիհուսէ. «Իշպուինիի որդի Մենուան asihuse-ի այս տունը կառուցեց»: Այսինքնՙ աստծու տունը կառուցեց: Այստեղ էլ նշվում է Հալդինե Ասիհուսե-asihuse անունը, որը հետագայում կրեց Քրիստոս asihuse ն:

Հելլենական -հեթանոսական

Makedonien auch Mazedonien, mazedonisch

ԿեսԱրեւ. Արեւ- Արամազդ եւ Էթուին-լուսին

Ալեքսանդր Մակեդոնացի- Ալեք-զանդր, Արեգ+զանդր Մազ+էթունից:

Makedonien auch Mazedonien, mazedonisch -Մակեդոնիան գրվում է Mazedon-Մազեդոն անունով, «մազեդոն» անունը կազմված է երկու արմատից՝ Մազդ+ Էտուն: «Մազեդոն» անվան առաջին «մազեդ», «մազդեհ» բաղադրիչը Արա+ մազդ աստվածանվան երկրորդ բաղադրիչն է, որի առաջին «Արա+մ» բաղադրիչը հեռացված է:

Մազեդոն անվան երկրորդ բաղադրիչը էտուն- էտան բաղադրիչն է, որը -Էտանա- Էթուին հեթանոս աստվածությունն է, Բելի հայրը:

Այսինքն՝ Mazedonien -Մակեդոնիա պետական միավորումը կազմված է Արամազդ+ Էթուին Աստվածությունների միասնական դաշինքից՝ Արամեացիներից եւ էթուինցիներից :

Որպես Գաղափարախոսություն՝ Mazedon-Մազեդոնը Արեւ եւ Լուսնի երկու գաղափարախոսության միասնություն է: Կեսը Արեւապաշտներ են, կեսը՝ Լուսնապաշտներ, որի համար էլ անվանեցին ԿեսԱրեւներ:

Մազեդոնիան կոչվեց ԿեսԱրիա, քանի որ Մազդոնիան ԿեսԱրեւ է, մի կեսը՝ Արեւ- Արամ-Արամազդ- մյուս կեսը՝ Էտուն- Էտանա Լուսինն է:

Մազդոնիա երկիրը կոչվում է Կեսարիա, արքաները՝ Կեսարներ- Կես Արեւներ:

Մակեդոնական թագավոր Ֆիլիպ 2-ի յոթամյա որդի Ալեքսանդրը՝ Արեգ+անդր:

Ալեքսանդր Մակեդոնացու մարտավարությունն ուներ դավանաբանական ծրագիր:

Ըստ Ա.Մկրտչյանի.«Արիստոտելը խորությամբ գիտեր արեւապաշտական գաղափարախոսությունը, տիրապետում էր արեւապաշտական համադաշնության ներքին կառուցվածքին, հստակ գիտեր՝ ով է հանդիսանում Արեւի պատմական գաղափարակիրը»:

Արիստոտելի հոգեւոր սանը դարձավ Մակեդոնական թագավոր Ֆիլիպ (Փիլիպոս) 2-ի յոթամյա որդի Ալեքսանդրը՝ Արեգ+անդր, հավանաբար անունը ընտրված էր նպատակային:

Կողմերին հայտնի էր տարածաշրջանի արեւապաշտական գաղափարախոսությունը եւ այն, որ նրանից բխող գահակալելու 3000 տարվա իրավունքը մշտապես պատկանել է Հայկական ցեղատեսակին: Հունա-մակեդոնական աշխարհում Արեւորդի ճանաչված Ալեքսանդրը պարտավոր էր արշավանքի դուրս գալ արեւելք՝ վերցնելու համար «Արեւ Արծվի Թեւերով», «Մեծ Լույս եւ Արեւ», «Արքայից-Արքա» գլխավոր Արեւապաշտական Տիտղոսները, որոնք, ըստ Արիստոտելի՝ «Ժառանգական իրավունքով» պատկանում էին Ալեքսանդրին:

Պարզվում է՝ Արիստոտելը համոզված էր, որ Ալեքսանդրը Արեւապաշտական Կրոնի Ժառանգորդն է, որ գլխավոր Արեւապաշտական տիտղոսները վերցնելով հայերից, հեռացնելով հայերի գերակայությունը, դրանք կպատկանեն Ալեքսանդրին:

Ահա Հայաստանի հունա-հելլենական, հռոմեական հեթանոսականացման գերագույն պատճառը, որը շարունակվում է մինչեւ օրս:

Քրիստոսից առաջ 250թ. Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաքում

Seper- Ethuini կամ Sep+etu+agina, Septuaginta LXX -70

Պատմության մեջ հայտնի է Թորայի, Բիբլիայի թարգմանության երկու տեսակ. Յոթանասնի- Septuaginta եւ Vulgata -Վուլգատա:

Քրիստոսից առաջ 250թ. Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաքում իրականացվեց Առաջին Սեպտուագինտա կամ Յոթանասունից թարգմանությունը Interpretatio Seniorum, Septuaginta, որը 70-LXX իմաստունների կամ ճգնավորների կողմից Թորայի հեթանոսա-հելլենական թարգմանությունն էր:

Իրականում՝ Septuaginta անունը կրում է երկու գաղափարական արմատ՝ Sep- sper- սպեյրները- Ethuini էտուինի անունը- Sep+etu+agina, որը hellenistischen Judentum-հելլենական-յուդէնթոս-հեթանոսության գաղափարախոսությունն էր (ab etwa 250 v. Chr. im hellenistischen Judentum, vorwiegend in Alexandria).

Յոթանասունը եբրեական Թորայի թարգմանությունն է, Հին Կտակարանի՝ մեզ հասած հունարեն ամենահին թարգմանությունը: Այն կոչվեց Բիբլիա LXX, LXX -70 անունով։

«Սեպտուագինտան-Բիբլիա LXX-70- ի -մասին լեգենդը պատմում է. «Եգիպտոսի Ալեքսանդրիա քաղաքում մ.թ.ա. 3-2 դարերի ընթացքում, Ք.ա.250թ. Ալեքսանդր Մակեդոնացու կարգադրությամբ 72 հուդա իմաստուններ կամ ճգնավորներ 72 օրում Եբրեական- Թորայի ՝Մովսեսի 5 գրքերը եբրաերենից թարգմանում են հունարեն: Թարգմանությանը իբրեւ թե օգնել է Մովսեսը, իր բանավոր խոսքով (Num 11,24):

ԲԻԲԼԻԱ -70-ը թարգմանվել եւ տարածվել է, քանի որ հրեական սփյուռքը աճելէ արագ եւ պաշտամունքի ու ամենօրյա լեզուն է դարձել Բիբլիա LXX-70 -ը: (Num 11,24):

ԲԻԲԼԻԱ 70- ը թարգմանվել եւ տարածվել է, քանի որ հրեական սփյուռքը աճել է արագ, եւ պաշտամունքի եւ ամենօրյա լեզուն դարձել Բիբլիա LXX-70 -ը:

ՀԱՅՎԵՀ. JHWHs -JAHVEH- ՅԱՀՎԵՀ

ՀԱՅՎԵՀ-ը ամալեք եւ հիքսոս -սասունցիների աստվածն էր, նրանց էին պատկանում Հայկի.էնի տասնաբանյա պատվիրանները:

JHWHs -JAHVEH- ՅԱՀՎԵՀ- ին եւ տասնաբանյա պատվիրաններին տիրացան Մովսեսականները, եւ որպես մեղքերի քավություն, Աստված ուղարկեց թլպատման կարգը՝ սունիաթ հինամը:

Եբրայական տեքստերում Եհովան (հենոթեիստական անվանում է), հենոթեիստական Աստված է, այսինքն՝ միարար, միացնող, Prädikat-հավակնող-պահանջող Աստված է, ըստ այդմ՝ JHWHs (Եհովա) Եհովան Արեւելքի աստվածների միավորողն է, Արեւելքի հեթանոսների բազմաստվածության միացնողը, ենթակայացնողը:

Henotheismus- հավատալ մեկ Աստծո, բայց կարելի է կողքին հավատալ ուրիշ փոքր աստվածներին, որոնք կախված են այդ մեկ աստվածից:

Ահա այսպիսին էր հեթանոսա-հելլենական եւ հայ արեւապաշտ աստվածների միախառ նումը այս ընդհանուր խառնաբազմաստվածությանը:

Միայն ոչ հուդաները՝ գոյերը, մշտական դիսկուրսներ- բանավեճեր են արել 70-ի փիլիսոփայական մտքի շուրջ, գուցե նաեւ փաստերի եւ անունների խեղաթյուրման շուրջ:

Սեպտուագինտան թարգմանվել է շատ լեզուներով, այդ թվում նաեւ հայերեն -գրաբար, հակառակ քրիստոնյաների պայքարի՝ Սեպտուագինտան մտավ նաեւ քրիստոնյա եկեղեցու պատմության մեջ։

Հեթանոսական Բիբլիա-70-ի թարգմանությունը

Ժամանակակից հրեական հետազոտողներն ընդգծում են, որ Բիբլիա-70-ի թարգմանությունը կատարված էր Հռոմեական կայսրությանը միավորված Մերձավոր ու Միջին Արեւելքի երկրների հնագույն պետությունների հելլենացումը- հեթանոսացումը իրականացնելու համար՝ թե՛ քաղաքականապես, թե՛ մշակութապես: Մեծ Հայքը հենց սկզբից՝ Երվանդունիների ժամանակաշրջանից, ընդգրկվել է հելլենիստական աշխարհի ոլորտը։ Արտաշեսյան արքայատան օրոք (մ.թ.ա. II-I դդ.) Մեծ Հայքը դարձել է հելլենա կան- հեթանոսական խոշոր տերություն։

Բիբլիա LXX-70 -ը հեթանոսական- հելլենիստական մշակույթից անցավ Քրիստոնեա կան կրոնին եւ դարձավ նրա անբաժան մասը:

Հեթանոսական-հելլենական Բիբլիա LXX-70 -ը դարձավ գերիշխող նաեւ Քրիստոնեա կան կրոնական համակարգում՝ ինչքան էլ ոչ հրեաները դիմագրավեցին: Նորից ներմուծվեցին խեղաթյուրված անունները, դեպքերն ու գաղափարները:

Քրիստոնեության առաջին ժամանակներում քրիստոնյաները հենվում էին այնպիսի նյութերի վրա, որոնք հրեաների կողմից ընդունված չէին եւ չունեին հրեաների կողմից ուժ:

Հեթանոսությունը եւ Գոյը

Յոթանասնի- Septuaginta գլխավոր գաղափարը

Եբրեական գրություններում մարդկային տեսակի միջեւ դրված է տարբերություն.

մի կողմից Իսրայելի ժողովրդն է եւ մյուս կողմից՝ Գոյերը:

Առաջին տեսակը Յոթանասնի- Septuaginta թարգմանության մեջ՝ Իսրայելի ժողովուրդը, նշվեց որպես ΕΘΝΟΣ -ethnos =էթնոսի, Volk մարդիկ» եւ դրվեց արեւմտյան քաղաքակրթության սեղանին:

Իսկ Koy-Կայ-գոյերը նշվեցին որպես Vulgatamit gentes = Stämme, Völker‘- Nation - գեն-ցեղ- արմատ։ ( Ծննդոց 35:11)

Ըստ Հին կտակարանի եւ եբրայական գրությունների՝ հրեաները աշխարհը բաժանում են երկու մասի՝ հրեաների-հէթանների եւ գոյերի-ամերի. նրանք պարզ գրում են՝ գոյ- ոչհրեա-Nichtjuden:

Երկրորդ թարգմանությունը Բիբլիայի II-ը,

Հռոմի Պապ Damasus I, 382- ից հետո

Հին Կտակարանի, Բիբլիայի երկրորդ թարգմանությունը կատարվել է 382- ից հետո: Հռոմի Պապ Damasus I -ի հրամանով Եվանգելիան- Հին կտակարանը երկրորդ անգամ թարգմանվեց հին լատիներեն լեզվով, այն անվանեցին Վուլգատա-Vetus Latina-Itala:

Vetus Latina oder Itala -„alte lateinische Übersetzung“ նշանակում է Հին եւ Նոր Կտակարանների թարգմանությունները Լատիներեն լեզվով էին:

-Vulgatamit թարգմանության մեջ ժողովուրդը նշվեց որպես ազգ-ցեղ gentes = Stämme, Völker‘- Nation ցեղ- արմատ։ ( Ծննդոց 35:11)

11 Եւ Աստուած ասեց նորան. Ես եմ Ամենակարող Աստուածը. աճիր եւ շատացիր. Քեզանից ազգ եւ ազգերի բազմութիւն լինի, եւ քո երանքից թագաւորներ դուրս գան։ ( Ծննդոց 35:11)

( In jüdischen Schriften wird einerseits zwischen dem Volk Israel und den Gojim (Einzahl Goj) unterschieden, was in der Septuaginta mit ΕΘΝΟΣ (ethnos = ‚Volk‘), in der Vulgata mit gentes (= ‚Stämme, Völker‘) übersetzt wurde, andererseits werden aber beide Ausdrücke auch häufig (z. B. Genesis 35,11)

Հեթանոսները Septuaginta Բիբլիայում

Քրիստոսից առաջ 250թ.-ին

Արամ աստվածանունը մասնատեցին, փոխեցին, նաեւ սերունդների անունները փոխատեղեցին

Ար-ը անջատեցին Ամ -ից

ԱՄ-am-om-ummah,Գոյ-gentes = Stämme, Völker- ցեղ- արմատ, անունները կամ մակդիրները եւ նրանց գաղափարական նշանակությունը Քրիստոսից առաջ 250թ. Septuaginta Բիբլիայի մեջ:

( Das Wort «goj» ist in der hebräischen Bibel eines der vier Wörter mit der Bedeutung „Volk“ oder „Nation“; die anderen drei sind עַמʿam, לְאֹםleʾom-und viel seltener אֻמָּהʾummah):

«Գոյ» բառը եբրայական Բիբլիայի գրության մեջ ներկայացվել է իր չորս համարժեք արմատներով, դրանք են 1-«Ազգ» կամ -«ժողովուրդ», մյուս բառերն են 3)-am-ամ, 4)-om-օմ, 5)-ummah-ումմահ:

-Գոյ- գեն, ազգը համարժեք բառեր են, մեծ իմաստով՝ գոյ են համարվում հայերը՝ գոյ-գոյական, կոյ-կայեն-Հայկ-խոյ արմատ-անուններ, am-om-ummah, որոնք ամ, ամու, ամալեք ցեղն է:

am-om-ummah անունները Արամ Աստվածանվան մաս են կազմում, am նշանակում է Ժամանակ, արեգակնային տարի եւ կրում է «ամ-այծեղջյուր» Արամ Աստծո տոտեմի խորհուրդը:

Օմ-am-om-ը նաեւ աղոթք է հայերենում՝ ըստ ՆՀԲ- ի եւ ՀՐ. Աճառյանի:

Հայերեն- ԳՈՅ- ԳՈՅԱԿԱՆ-ազգ, մարդիկ, էակ, էություն, արարած բառերը համարժեք են ԳՈՅ-բառիմաստին:

Այսպիսով, ըստ հրեաների Բիբլիայի, մարդկությանը մատուցվեց մարդկային ցեղի երկու տեսակ.

1. Առաջին տեսակ՝ հեթնոսներ=ժողովուրդ:

2. Երկրորդ տեսակ՝ Կոյ-գոյ-ամ-ազգ = ցեղ-=արմատ:

Բիբլիայի մեջ Մարդկային տեսակի գաղափարական բաժանումը

Օրինակ՝ Er hat einen jiddisch Kopf-- Er ist intelligent-

Նա ունի հուդայական գլուխ: Նա ինտելլիգենտ է:

Հակառակ նախադասությունը „Er hat einen gojischen Kopf“ „Er ist dumm“

Նա ունի գոյի գուխ: Նա դատարկագլուխ է:

Ոչ հրեա կնոջ համար եբրայերենի ձեւն է, גו ה יה Plural: גויות Gojoth; Gojah -Գոյահ

Goj- ը սովորաբար կոչվում է ոչ իսրայելացիների ընդհանուր անուն (לםא- א יהו ם דים lo-jehudim,

Չէհուդիմ կամ ջհուդ, թեեւ տերմինը նույնպես օգտագործվում է բնօրինակում՝ Միտք -ժողովուրդ, ազգ:

ՊԱՏԻ կամ ՇԱԲԱԹԻ առեղծվածը

Als שבת גוי Schabbesgoi, Shabbesgoi oder auf Deutsch auch Sabbat-Goi,

Գոյերը հայտնի են որպես Սապատգոյ- Սա+Պատ+Գոյ կամ Շաբաթ- Գոյ:

Hebr.ischen גוי ל של מ ש ה בת Goj schel Schabbath:

ՇաբաթԳոյը համարվում է լավ գնահատված ոչ հրեական ծառա:

Բիբլիայի այս տեսակ բաժանումը շատ կարեւոր գաղափարական իմաստ ունի, որը բացասաբար է անդրադառնում մյուս ազգերի եւ ժողովուրդների հավատի եւ կրոնների վրա:

Ուրեմն, Schabbesgoi,(субботний гой) արտահայտությունը նշանակում է՝ շաբաթ օրը գոյերը իրականացնում են արարողություն:

Իրականացվող արարողությունը, շաբաթ օրը եբրեների կամ հրաների համար արգելված օր է:

Շաբաթ օրը մեղքերի քավության, կատարած մեղքերի, մեղանչանքի դատաստանի օրն է:

Շաբաթի եւ շաբաթգոյի առեղծվածը

«Շաբաթ վասն մարդոյ եղեւ»

«Շաբաթ վասն մարդոյ եղեւ, եւ ոչ մարդ վասն շաբաթու«Ավետարան» Մարկ.Բ.28»- «շաբաթն է եղել մարդու համար, ոչ մարդը շաբաթի համար»:

Ավետարանի այս օրենքը Ստ.Մալխասյանցը մեկնաբանում է«Օրենքը մարդու համար է, պետք է համապատասխանի մարդու պահանջներին:-նշանակությամբ(Ստ.Մալխասյանց բառ.638 էջ):

Այստեղից եզրակացնում ենք, որ Շաբաթը երկնային օրենսդրություն եւ դատ է նշանակում:

Ահա շաբաթվա օրերից ՇԱԲԱԹ- օրվա մեկնաբանությունը:

Պարզվում է հայ քրմական, եկեղեցական, աստվածային օրենքների կիրառումը, աստվածային դատը կատարվում է շաբաթ օրը: Քանի որ «Շաբաթ» գաղափարը կապված է «երկինք-պատ» հասկացության հետ, նշանակում է շաբաթ օրը Աստվածային դատի օրն է, մարդու ամբողջ շաբաթվա արածի քննումը.«Վասն Մադոյ». հանուն մարդու :

Галут EDOM- synaat khinam

Շաբաթը մեղանչած մեղքերի քավության ու դատաստանի օրն է:

Շաբաթ օրը եբրաները չեն սիրում, եբրաների «սեւ»օրն է, իրենց համար լացի օր է, քանի որ այդ օրը եբրաները դատվել են իրենց կատարած մեղքերի համար: Ահա ինչու են եբրա-հրեաները խորհրդանշական «պատ»ի առաջ լացում ու աղոթում, իրենց մեղքերից ազատվելու կամ չդատվելու համար, կամ կատարած մեղքերի համար քավություն ստանալու համար :

Եբրաների լացի պատն ունի երկնային «պատ»ի օրենքի դատը, քավության Галут EDOM- synaat khinam ի իրականացման օրն է:

Շաբաթ-սա+պատ,

Ըստ ՆՀԲ ի պատ բառը երկինք իմաստն ունի, երկինքը պատ է ամենայնի:

Շաբաթ=Շա+բաթ, սա+ պատ=երկինք եւ լույս, պատ=բաթ-երկինք իմաստն ունի,

պատ=բաթ=բեթ երկնային լույս իմաստն ունի: Բեթ-բառը հայերենում ունի Լույսի իմաստ:

Սասունցի Դավթի-«Խաչ Պատրաստին»

«Խաչ Պատրաստին վեր աջ բազկին,

Զըրահ շապիկ, Թուր-Կեծակին,...

Խաչ +Պատ+Րահ+Աստին բազկին գաղափարագիրը նշանակում է Խաչը երկնային պատի Րահ-Աստծուն: Րահ- ունի Արեւաստված, Քուրմ իմաստը:

Հաբեթ կամ Հայբեթ

- 1- Հաբեթ կամ Հայբեթ անունն ունի Հայ+լույս երկնային պատի գաղափարը:

-2 -Հաբեթ անվան առաջին արմատը Հայ անունն է, երկրորդ արմատը բեթ=պատ, երկնային պատ գաղափարն է: Բեթ = պատ բառի գաղափարական հիմքից է կազմված պատություն կամ պետ+ություն բառը:

Հայ+պատություն=պետ+ություն, Հայոց պետություն եզրույթն ունի երկնային լույս+երկինք-պատ+Ութի գաղափարը: Ուրեմն Հայբեթ նախահայր Աստվածն ունի Լույս եւ Պետություն գաղափարը եւ Հայ Պետականության Հիմնադիր Աստվածն է:

Խաչին բարձրացած Հիսուս Քրիստոսի խոսքը

Eloi; Eloi; Lama; Sabachtha; Eli; Eli; Lama Sabachthani

«յեղի, յեղի, Րամա զապատ ախտ հանի:

«յեղի, յեղի, Արամա, զա պատը ախտի հանի»

«Յեղի» բառն ունի նաեւ Օծիր-մեռոնիր իմաստը, Լամա-Արամա Աստվածն է, պատը- երկնային պատն է, ախտ-ութն է, արեւի գաղափարագիրը կամ ուխտ-երդումը, անի-անել:

Sabachtha- Շաբախթա-բառն ունի շաբաթ +ութ գաղափարագիրը, որը նշանակում է Ութի Օրենքի օրը:

Eli; Eli; Lama Sab+acht+hani Քրիստոսի Խոսքն ունի հետեւյալ իմաստը.«անմահությամբ օծիր Արամա Աստված, երկնային ուխտի պատը հանի, երկինք բարձրանամ»:

ախտ-նշանակում է -Ուխտ, դրախտ, երդում, արեւի ութի գաղափարագիր, հավատքի արտա հայտման ձեւ: զաբաթ-շաբաթ իմաստն ունի, շաբաթ օրը երկնային լույսի օր է հայերի համար:

תנאלי אלי למה עזבי[ēlî ēlî lamâ azavtanî]

אלי אלי למא שבקתני [ēlî ēlî lamâ šabaqtanî]

ēlî ēlî lamâ azavtanî - յեղիր-Օծիր,Օծիր, Ա+Րամա ասաւ+տանի» նույնիսկ բացատրելու կարիք չկա: Դիմում է հայր Արամին, եղով օծելու եւ երկինք-պատ բարձրանալու համար:

Eloi; Eloi; Lama; Sabachtha; Eli; Eli; Lama Sabachthani

„Mein Gott, mein Gott, warum hast Du mich verlassen?“ (Mk 15,34 EU; Mt 27,46 EU) Ա

Գերմաներենում բացատրությունը նշանակում .«Իմ Աստված, իմ Աստված, ինչու՞Դու ինձ լքեցիր», իմ համոզմամբ սա սխալ մեկնաբանություն է:

«Էլի Էլի լամա սաբակտանի, էզեփթանի՝ հին եբրայերենով» չեմ կարծում ճիշտ թարգմանություն լինի, քանի որ այն ունի խեղաթյուրված նպատակ:

Յեղը-միւռոնը

Հայ դիցաբանության մեջ յեղը-միւռոնը ներկայանում է անմահություն իմաստով, ոգու հետ համեմատելով:

lamâ Արաման- Ամաղթեա եղջյուրի «Եղի» տերն է, Ամաղթեա եղջյուրը Եղի ու հրի միացու թյունն է, մյուռունն է:

Marutikas -Ամարութի Աստվածամոր Ամաղթեա-ամալթեա եղջյուրից յեղը, մեռոն -միւռոնից է սնվել եւ զորացել Արամա Աստվածը: Արամա-Արամազդը Ամաղթեա-Մայր Եղջերուի եղջյուրներից էր սնվում. եղ+մեղր+հուր, Միւռ- մերան միացությունն է, որը խտացնում է ջուրը-յուղը, բույսերը, ծաղիկները, մերանվել օծվել, խնկարկվել իմաստով:

Մեռոն-միւռոն բառը եւ բառի բացատրության մասին, բնիկ հայերեն հնախոսական բառ է, mer-մեր- մայր արմատով:

Ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր

Եղեգնը Հայ մարդու եւ Աստծո միջեւ հոգեւոր կապի միջոցն է, խորհուրդը:

«Ընդ եղեգան փող ծուխ ելանէր,

Ընդ եղեգան փող բոց ելանէր,..«Վահագնի Ծնունդը»

Վահագնի Դիցա-Տիեզերական ծնունդը՝ երկինք ու երկիր եւ Ծիրանի Ծովի մեջ երկունքի բռնված Կարմիր Եղեգնից - այսպես է նկարագրել Հայ մարդը իր հիշողության մեջ:

Եղեգնը դառնում է Եկեղեցի--Եկ+եղ-եցի Եկ-գալ, յէղը- յուղը-որը, տալիս է ձեթ ճրագ լույս, -եկ+եղ+եցի լինել՝ Եկեղեցի Աստծո տուն, Աստծո տանը պահպանել լինելիությունը, լույսը,: -յէղը- յուղը տալիս է ձեթ ճրագ լույս, Եղեգնը դառնում է Եղեգնի Ծուխ, դառնում է Մոմի Լույս, Ճրագալույցը, «Եղիցի Լույս»: Եղեգնը դառնում է Սրինգ, Աստված խոսում է ժողովրդի հետ: Եղեգնը դառնում է Եղեգնյա գրիչ, որով Հայոց հավատի մատյաններն են գրվում:

Եղեգնը դարձավ եղ+եռն, փորձանք-չարիք, երբ դադարեց կապը Հայի ու Աստվածների միջեւ:

Բեթղեհեմ- Լույս+յեղ եմ

Բեթղեհեմ- կազմված է երկու արմատից բեթ-պատ-Լույս երկինք իմաստով, յեղ-միւռոն,

եմ-եմ իմաստով: Լույս-եղեմ, ճրագ ու լույս:

Շաբաթ-Շա+բաթ ունի, սա պատ-երկինք, լույս իմաստը:

Շաբաթ օրը կատարվել է մեղքերի քավություն դատ:

Բեթ բառը հետագայում ձեռք է բերել նաեւ լույսի ձեթի ճրագի իմաստ:

Հեթանների- Sep-sper-սպեյրները, եբրայացիների գերակայությունը

Բիբլիա-70-ը հաստատում է հեթանների- Sep-sper-սպեյրների, եբրայացիների գերակայությունը մյուս ազգերի վրա:

Ըստ Septuaginta Բիբլիայի, հեթնոսներ=ժողովուրդ իմաստը պետք է չխառնել ամ-ազգ = գոյ-գեն-ցեղ-=արմատ իմաստին:

Ամ-ազգ =գոյ-գեն-ցեղ բառերն ու անվանումներն իրենց էությամբ եւ գոյությամբ նույնա կան են: Այստեղ պարզ ակնհայտ եւ տեսանելի է մի շատ կարեւոր փաստի խեղաթյու րում. եբրայացիները այս արմատ-անուններից հեռացրել են ԱՐ արմատ բաղադրիչը: Արամ Աստծո անունը մասնատել են եւ առանձին-առանձին տիրացել: Արամը արեւն է եւ արեւապաշտական աստվածությունը: Արամ անվան ԱՄ տիտղոսը վերցրել եւ վերագրել են Բելին, Բելը դարձել է ԲԵԼԱՄ:

Քրիստոսից առաջ 250թ. Հեթանոսական Septuaginta Բիբլիան Արամ աստվածանունը մասնատեց, Ար-ը բաժանեց Ամ -ից, Արամ Հայկի որդուն դարձրեց Սեմի Արամ որդի եւ Արամի եւ Էլամի ողջ սերունդը վերագրեց սեմական ճյուղին եւ հավաստիացրեց ու հաստատեց Septuaginta-այով:

Հին կտակարանում հայերի Հայկի որդի Արամ Աստվածը դարձավ Սեմի որդի, վերագրե ցին Սեմին, միաժամանակ իրենց վերագրելով արամեական լեզուն, խորհրդանիշները, մշակույթը, դիցապատմությունները, ուժը:

Das Wort «goj» ist in der hebräischen Bibel eines der vier Wörter mit der Bedeutung „Volk“ oder „Nation“; die anderen drei sind עַמʿam, לְאֹםleʾom-und viel seltener אֻמָּהʾummah:

Das Wort Goj (plural: Gojim) stammt aus dem Hebräischen und bedeutet «Nation, Volk». Es wurde ins Jiddische übernommen und seither in der jüdischen Diaspora meist abwertend als Bezeichnung für Nichtjuden verwendet. Das Adjektiv zu Goj heisst gojisch, die weibliche Form von Goj ist Gojete oder Goje.

Մշակույթը եւ հավատը հեթանոսական ժամանակաշրջանում

Հայկական մշակույթը մեծ վերելք ապրեց հնագույն ժամանակներում։ Հին հայկական մշակույթի ձեւավորման եւ զարգացման մեջ որոշակի դեր ունեցավ Վանի թագավորու թյունը։ Վերջինիս վերացումից հետո ուրարտական սեպագիրը մոռացվեց։

Մերձավոր Արեւելքում սկսվեց հելլենիզմի կամ հունականության դարաշրջանը, որը տեւեց 6-7 դար, 600-700 տարի: Արեւելքի երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում, Երվանդունիների եւ Արտաշիսյանների թագավորության ժամանակաշրջանում լայնորեն տարածվեց հունարենը, որը դարձավ իշխող խավերի խոսակցական լեզուն։

Երվանդունիների թագավորությունում հունարենը եւ հունական մշակույթը տարածում գտան գերազանցապես արքունիքում եւ ավագանու շրջանում, ինչպես նաեւ քաղաքային բնակչության մեջ, որտեղ մեծ թիվ էին կազմում բռնագաղթեցված հույները կամ հունա խոս այլազգիները։

Հասարակ ժողովուրդը, ընդհակառակը, շարունակում էր պահպանել ազգային մշակույթն ու ավանդույթները՝ ազգային խառնվածքն ու դիմագիծը։ Հելլենիզմի դարաշրջանը Մեծ Հայքում տեւեց վեց դար. ջնջվեց հայ գիրն ու մատենագրությունը, դիցապատմագրությունը, հարստաց վեց հունական ազգային մշակույթը, թատրոնը, ճարտարապետությունը, բարքն ու վարքը:

Հին դիցարանից նորին անցումը տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 5-4-րդ դարերի սահմանագծում, Աքեմենյան պետության հետ, երբ Հայաստանում ընդունվում է զրադաշտականությու նը: «Աքեմենյանների ժամանակ իրանական Անահիտան համադրվել է փոքրասիական Արտեմիսի հետ: Անահիտ Աստվածուհին դարձավ իրանական Անահիտա-այիբավոր եւ արատավոր անբարոյական Աստվածուհի, լուսնային հատկանիշների վերագրմամբ, որ հայ-իրանական ու հունական-հռոմեական Աստվածների առանձնահատկությունն էր»:

Ալեքսանդր Մակեդոնացու բանակների կողմից Աքեմենյան Պարսկաստանի կործանու մից հետո Առաջավոր Ասիայի երկրների կյանքում սկսվեց հելլենիզմի ժամանակաշրջ անը՝ տեղական եւ հունական մշակույթի սերտաճմամբ: Նոր աստվածները, որ հին դիցարանում մինչ այդ զբաղեցնում էին երկրորդական տեղ, այժմ սկսում են զբաղեցնել գլխավոր տեղերը։

Հեթանոսությունը Եվրոպայում եւ Մերձավոր Արեւելքում, Հնագույն Եբրաների պատմա կան տեքստերի հիման վրա ներկայացված է որպես քրիստոնյաների, մահմեդական ների, հրեաների, Զուրաստրիզմի մասին սահմանած աբրահամական կրոնական ուղղություն, որը նաեւ կարելի է դիտարկել որպես «ավանդական կրոնների միասնա կանության » գաղափար, այսօրվա խոսքերով ասած՝ կրոնների գլոբալիզացիա:

Հեթանոսությունը Բելի հայր Էտանայի անունից է կազմված:

Հայ Պատմագրության մեջ նախաքրիստոնեական կրոնը հանդես է եկել հեթանոսություն եզրաբառով: Հայ գիտական եւ հասարակական մտածողության մեջ այն ունի միայն հեթանոսություն գաղափարը: Այսօր, նոր ժամանակաշրջանում, հայ իրականության մեջ բարձրացել է նոր ալիք, նոր հեթանոսական շարժում: Նոր հեթանոս ները համարում են իրենց հեթանոսներ՝ կրկնելով հրեական գաղափարաբանությունը: Չիմացության արդյունքում Հայերը իրենց համարում են Հեթանոսներ:

Mala- alaM- դարձյալ Արամ դիցանվան գաղտնագիրը

Ամաղթեղեջիւր- Ամաղթեա

Մելիդ, Մելիտենե, Մալաթիա անվանումները / Թեգարամայից հարավ եւ Իսուվայից արեւմուտք, Եփրատի աջ ափին գտնվող/ վաղուց ի վեր համադրվել են հնդեվրոպական *mel֊it֊«մեղր» արմատի հետ (տես, օրինակ, Լարոշ 1985[637], 90֊91)։

Էրեբունի քաղաքում Արգիշթին վերաբնակեցրել է Խաթե եւ Ծուփանի երկրներից

բերված 6600 ռազմիկների: Ծուփանին հայկական Ծոփքն է, իսկ Խաթեն` Մելի-

տեա-Մալաթիայի շրջանը, որը ժառանգել էր Խեթական կայսրության անվանումը:

Այս 6600 ռազմիկները պետք է լինեին նախորդ տարվա արշավանքի ընթացքում

Գերվածներից, հիմնականում` Խաթեից: dAMAR.UTU գաղափարագրով նշվել է ուրարտական դիցարանի չորրորդ աստված Խուտուինին:

Ա-Ուրարտական դիցարանի dAMAR.UTU Աստվածը ԱՄարութ կամ Արամութ Աստվածն է՝ Խուտուինի անունով կամ Խաթուին անունով՝ Խաթիթ կամ Հաթիթ երկրից:

Եփրատի վերին հոսանքների խեթական արձանագրություններում dAMAR.UTU եւ Mala - alaM- անունների մեջ կարդում ենք Արամ դիցանվան գաղտնագիրը. այստեղ խեթերը կատարել են շախմատային փոխատեղություն, գաղտնագրության նպատակով՝ լ/ր տառադարձու թյամբ, լեզվական եւ բաղաձայնական հատուկ փոփոխությամբ:

Մարա- Արամ

Խեթական արձանագրությունում փաստագրված է՝ Mala-մալա- ալամ-alaM -Արամ անունը: Mala անունը համապատասխանում է ուրարտ․ Մելի(ա), հուն․Մելաս հայերեն մեղր անուններին: Եփրատի երկու հոսանքները կոչել են Mala-մալա, որը հայերենի մեղր-*mel֊ արմատն է: Մեղր-*mel,֊ ըստ Հր Աճառյանի՝ բնիկ հայերեն հնխ. բառ( ԷՋ 1695 / 2705):

Մեղ-ր-*mel բառի մեջ կա դիցական երկու բաղադրիչ՝ մեղր եւ եղ: Իմ կարծիքով, մեղրի եւ յէղի դիցական միացությունը կոչվում է ՄԻՒՌՈՆ, Միւռոն Օծման սուրբ յուղ(Հր Աճառյան ԷՋ 1719), որը ըստ դիցապատմության, Արամի Ամաղթեա Մայր եղջերուի Եղջյուրներից բխող դիցական Մեղրն է ու Յեղն է, որից սնվել է Արամ Աստվածը:

Մարաթուկ-Ամաղթեա- աիլամ- ailam Մայրամ

-Արդինի Ուրարտական տաճարի դռների մոտ Նիզակներով կանգնած են պահապան երկու դիցեր, աջ եւ ձախ կողմերում ջրի եւ հրի խորհրդանիշ հանդիսացող երկու կարասներ են, կամ մեղրի եւ եղի սուրբ օծության կարասներ, որոնք հսկում են Արդինի դիցերը:

Յեղ- բնիկ հայերեն հնախ. բառ է՝ հնխ gel -արմատից, եղանակ, եղան երկրագործական գործիք, եղ- կայացած մի բան, եղամ- էլամ- տաճարի մուտքի մոտ գտնվող սրահը: Էլամի անունը Եղիամ է:

Եղիմայ- աղիմայ- Մայրաղ, աելամ-աիլամ- ailam էլամ, Իլիական -Եղիական (Հր. Աճառյան, ԷՋ 1787) :

Ընդհանրապես բնության եւ յուղի կամ մեղրի գոյությունը կապվում է մայրության, պտղաբերության, սնուցելու կաթիլի, ծորալու հետ, հետեւաբար՝ աիլամ- ailam գաղտնագիրը կարդում ենք Մալիա- Մարիյա կամ Մայրամ, որը Արամի մայր Աստվածուհին է :

Արամ- Մալա *mel֊ գաղտնագրի մեջ վերականգնեցինք Արամ-մեղր- յեղ- մայրամ դիցական անունները եւ հավատքի կարեւոր խորհրդանիշները:

Այսպիսով՝ մալա-Արամ անվան մեջ գաղտնագրված են Արամ, Մայրամ, Եղ, Մեղր Դիցական խորհուրդները եւ արժեքները:

Մեղրի առասպելույթը պարզորոշ բացահայտվում է Մեղրագետ֊Տելեբոասի անվան մեջ եւ այսպիսով, Արածանու հոսանքով հասնում մինչեւ Եփրատ (տես նաեւ Տոպորով 1985[638]ա, 155):

Թեգարամայի մոտ էր գտնվում Սամուխա երկիրը (Խաչատրյան 1971[617], 62֊67, 94֊96), որն իմ կարծիքով , թերեւս կապված է վրացերեն սոմեխի «հայ» ցեղանվան հետ (Ջահուկյան 1987[618], 288)։ Հատկանշական է, որ Սամուխայում հիշվում է «սեւ աստվածուհին» (KUB[619] VIII 71․ XXXII 133 I, տես RGTC[620] VI 340֊341)

սխալ է, այն Մայր Աստվածուհին է:

Ծանոթություն 1.

Աիլամ- ailam էլամ, աելամ բառերը, դիցական անվանումներն ու իմաստները լ-ռ տառադարձությամբ, արամերենից փոխառել է եբրաերենը:

Արամը եւ Արամերենը ենթարկված են բազմազան խեղաթյուրումների. այդ ամենն արվել է Ուրարտական պետության անկումից հետո, հելլենիստական-հռոմեական հեթանոսական կրոնական համակարգերի ժամանակ, արվել է

Էթուինի-եբրաների կողմից՝ սեփականացնելու նպատակով:

Ծանոթություն 2.

Հայերի մեղրն ու եղը թուրքերի համար՝ սեւ ջուր:

Եփրատի վերին հոսանքները խեթական արձանագրություններում կոչվում են Mala, որը թերեւս համապատասխանում է ուրարտ․ Մելի(ա), հուն․ Մելաս անվանումներին (ժամանակակից թուրք․ Կարա֊սու՝ «Սեւ ջուր», տես RGTC[613] VI, 537․ Ավետիսյան 1984[614], 24֊25)։

Կատարենք ճշտագրում. նախ թուրքերը Mala անվան հետ կապ չունեն եւ պատկերացում չեն կարող ունենալ Mala- Մելի(ա) անունների մասին, հետեւաբար, միանգամայն գիտական սխալ եւ կեղծարարություն է Mala- Մելի(ա) բառերը թուրքերենով Կարա֊սու՝ «Սեւ ջուր» թարգմանելը:

Մալաթիա եւ ամաղթեա այծեղջույր

Կարեւոր համադրում է Մելիդ, Մելիտենե, Մալաթիա անվանումները հնդեվրոպա կան *mel֊it֊ «մեղր» արմատի հետ:

Ամաղթեղջյուր, ամաղթեա կաթնատու այծեղջյուր (Հր. Աճառյան): Ամարութ- Ամաղթեա եզրույթը կրում է Մայր, աղ+ջիկ, մաղթ, մաղթանք, ամալ-աման իմաստները: Ամաղթեա կաթնատու այծեղջյուրը իր եղջյուրներից սնուցեց Արամազդին: Մեր ասածը հաստատենք Արամազդի մասին մի առասպելով, որի խճանկարը կազմեցի ըստ ՆՀԲ եւ Հրաչյա Աճառյանի Հայերենի Արմատական բառարանի:

Մայրամ Աստվածամոր անվան ծագումը կապված է Արամ, Ամաղթեղեջիւր անվան հետ:

Հայ դիցաբանության սեփականացման եւ խեղաթյուրման փաստ

Արամազդի եւ Զեւսի առասպելի համեմատական նկարագիրը

Ամաղթեղեջիւր Արամազդայ Մայր Ամաղթեա կաթնատու Այծեղջույր

Ըստ քերթողաց՝ Եղջույր ամաղթեայ, այծոյ կաթնատուի Արամազդայ, խորհուրդ է առատության եւ ճոխութեան:

Ամաղթեղեջիւր.Առասպել Արեւապաշտական-Վարդապետական Հայդինների.

Ամաղթեղյան պատմութիւն-որ այծ էր ասեն, որոյ եղջյուրը խզելոյ, ի բաց բղխել ի խոր տեղոյն- դեղւոյն զամենապտղուին. Ամաղթեա այծ, որի եղեջիւրից մեկից յէղ, մյուսից մեղր սնուցեց Արամազդին:

Երգ. Ամաղթեղեջիւր. Եղեջիւր պտեղոյն ու դեղոյ զամենապտուղ ասեն

Եղեջիւր մեղրոյ ու յէղոյ քաջաբերուբ սնուցեաց...

այրք եւ այլք պտղոցն Եղեջիւր ամաղթեան այծուն

Ամաղթեղեջիւր քաջաբերուբ անուանեցան: (Ոսկեփոր)Նոր Բառգիրք Հայկազեան Լեզուի ԷՋ 73 / 2235

EN Մեծ Արամ Արքան, Արամազդ, Թամզարա, Դումուզի, Ամարութ, Ամար+ութու, Զարմայր Մար-մեդացի անվանումներով հանդես է գալիս Հայկի Էնի որդի Արամ Աստվածը:

Զեւսի առասպելը

Հեթանոսական կրոնի ժամանակաշրջանում Արամազդի առասպելի հիման վրա կազմվեց հունական առասպելը, որտեղ Ամաղթեա կաթնատու այծեղջյուրը իր կաթով սնուցեց Զեւսին:

Համաձայն հունական ավանդազրույցի՝ ամաղթեա կաթնատու այծեղջյուրը սնուցեց Զեւսին: Մարդասպան հորից թաքնված մանուկ Զեւսին կերակրում է այծ Ամալթեան։ Երեխան մեծանում է Իդա լեռան լանջերին (Կրետե), նիմփաները կերակրում են նրան վայրի մեղրով ու այծի կաթով։

Նշենք կարեւոր տարբերությունը:

1)Արամազդը սնվեց Ամաղթեա այծեղջյուրի եղջյուրներից բխող մեղր ու յեղով:

2) Զեւսը սնվեց Ամաղթեա կաթնատու այծեղջյուրի կաթով:

Արամազդ Աստծուն համեմատում կամ նույնացնում են հելլենական մշակույթի Աստված Զեւսի հետ. նույնիսկ նույնական առասպել է ստեղված երկու ժողովուրդների կողմից:

Հեթանոսականության մուտքը, հայոց հավատի դիցական պանթեոն՝

Ուրարտական պետության անկումից հետո Երվանդունիները

Երուանդ- Էրիանդ, Արիանդ

Երուանդ- Էրիանդ, Արիանդ Արքայատան գահակալները Խալդի աստծու անմիջական սերունդ են, ժառանգաբար կրել են արիության եւ հարության ոգին խորհրդանշող «Արի», «Էրի» կամ «Էրե» Արեւի Տիտղոսը : ՆՀԲ –ն /Էջ 129/, Հր Աճառյանը «անդ» արմատը կամ բառը բացատրում են որպես բնիկ հայերեն բառ, որը նշանակում է ի վերն, տուն, արտ, անդ-այնտեղ, անդ-շեմք:

Դռան շեմքը կամուրջ է երկրի եւ երկնքի միջեւ, կամար, կապ: լատիներեն. Antae- դռան երկու կողմերի սյուները:

Այսպիսով՝ Երվանդ անունը մեկնաբանվում է որպես Ար-Տիան կամ ԷրիՏիան, այն երեք ժամանակաշրջանի պատկանող քաղաք-պետության անունն է՝ ժառանգաբար փոխանցված:

Մուշ- շումերական- Էրիդու քաղաք-պետություն

Ար/ուրարտական- Արդին քաղաք-պետություն

Ար/ուրարտական- Երուանդակերտ քաղաք-պետություն

1. Eridu, 2 Eridiane 3 Eriuand

Արարատյան թագավորության անկումից հետո պատմականորեն վկայված ամենահին պատումը Երվանդի եւ Երվազի առասպելն է՝ որպես հայոց նոր պետականության սկզբնավորման գործընթաց:

Ըստ հայ առասպելաբանության՝ Երվանդին եւ Երվազին են ժառանագաբար փոխանցվել Ուրարտական երկրորդ աստվածությունը, Թեյշիբանիի եւ Թեյշուբի գործառույթները եւ դիցական կերպը / ՀԱՅ.ԿԻ.ԷՆ կրոնական համակարգը/:

Երվանդի ծնունդն աստվածային է, պատշաճում է Տիգրանի հոր կամ նախնու ծննդին, Տիգրան մեծը Երվանդյան է, որը նշանակում է Երվանդի հաջորդ սերունդ: Երվանդն օժտված է ամպրոպային եւ անձրեւային հատկանիշներով, նա փոխա կերպված կամ վերածնված Թեյշուբն է:

Երվանդի Ծննդոց եւ Բիբ Երւանդաշատ եւ Երվանդակերտ քաղաքների կառույց ները նմանակումն ու հաստատումն են Ուրարտական մշակույթի ժառանագական շարունակության:

Երվանդը՝ իբրեւ տոհմային եւ մշակութակերտ Արքա, նախնիների ժառանգորդ, կատարում է հետեւյալ գործառույթները.

Երվանդը կառուցում է Երվանդաշատ քաղաքը, Արմավիրից բոլոր Հայ Աստվածներին տեղափոխում է Երվանդաշատ:

Երվանդը Երվանդակերտ եւ Երվանդաշատ քաղաքների միջոցով Պատգամ է հղում անցյալից, վերականգնում է Դրախտի գաղափարը Հայաստանում՝ Ծննդոց անունով:

«Երվանդը, դարձյալ իր անունով, կառուցում է Երվանդակերտը՝ մի չնաշխարհիկ դաստակերտ, գեղեցիկ ու չքնաղ հորինվածքով։ Նա մեծ հովիտը բնակեցնում է մարդկանցով, կառուցում պայծառ շենքեր, լուսավոր, ինչպես Աչքի Բիբը»։

1.Eridu 2 Eridiane 3 Eriuand - Երվանդակերտը քաղաքը Աստվածային դրախտի նկարագրություն է: Մեկնաբանենք Երվանդյան Բիբը-աչքը, որը նախնիների հավատամքի սկզբունքով վերականգնում է Երվանդը:

Բիբը, ըստ Հր Աճառյանի, նշանակումէ աչքի մեջտեղի կետ, որը լույս է տալիս: Բիբը կապված է երկնային լույսի եւ Հայոց Բիայնա, երկնային Բանալի Երկրի հետ: Բիբ է նաեւ դռան վրայի բանալու տեղը:

«Բիբ» բառը հետագայում վերագրվեց «Բիբլիա» Աստվածաշնչյան իմաստին, համարվեց եբրեական, սեփականացվեց եբրեական գաղափարախոսու թյամբ եւ մատուցվեց որպես եբրեական կրոնական գաղափար:

Երվանդը դառնում է վիպականացված մշակութակերտ հերոս, դառնում է հայոց միա պետ թագավոր, Երվանդի գործունեության մեջ տիրում է նախնյաց հավատի պահպա նումը, վիպական Երվանդից է սերում Երվանդյանների արքայատոհմը:

Երվանդը իր արքայական պետականակերտ գործունեությամբ խստիվ պահպանում է նախնյաց հավատն ու ավանդները, մինչդեռ Երվազը ներմուծում է անտիկ-հեթանոսական նոր հավատքը:

Երվանդը Կուռքերին հեռացնում է Երվանդաշատ քաղաքից. նա կարեւոր քայլ կատարեց՝ հայ հավատից հեռացրեց համաշխարհային կրոն, հեթանոսական կրոն գաղափարը:

Ահա այս երեւույթը նշանակում է պայքար անտիկ-հեթանոսական նոր համաշխարհային միացյալ կրոնի դեմ, որտեղ միախառնված են վարքերը, բարքերը, սովորույթները: Երվանդի հենց այս գործունեությունը նշանակում է, որ նա պահպանում է Արարատյան թագա վորության, Ար-Ուրարտական դիցարանի ավանդները եւ իր քաղաքից հեռացնում է կուռքերին, որոնց հետագայում պետք է անվանենք հեթանոսական կուռքեր:

Ահա թե ինչպես է վարվում Երվանդը հեթանոս Աստվածների հետ եւ ինչպես է ընդունում «անտիկ»-հեթանոս աստվածների մուտքը Հայաստան:

Երվանդը իր գործունեությամբ փորձում է կանգնեցնել հելլենիստական կրոնի եւ հավատքի միախառնումը եւ փորձում է Երվանդակերտ եւ Երվանդաշատ քաղաքների միջոցով հայրենակիցներին հիշեցնել նախնյաց ավանդներն ու հավատը:

Երվանդունի երկվորյակները հակադիր կերպարներ են. Երվանդն օժտված է հմայական զորությամբ:

Երվազի մասին վկայված ոչինչ չկա, նրանք տարբերվում են միմյանցից բնավորությամբ եւ գործունեությամբ:

Երվազը դառնում է քրմապետ, Երվազը հեթանոսական հոգեւոր դասի հիմնադիրն է:

Ժամանակի քաղաքական եւ կրոնական օրենքները պահանջում են հեթանոսական կրոնի հաստատումը Հայաստանում, որի հետեւանքով Երվանդը Երվանդաշատից հեռու, Ախուրյան գետի ափին շինում է Բագարան քաղաքը, Արմավիրից նա այստեղ է տեղափոխում բոլոր կուռքերը: Հիշենք՝ կուռքերին պաշտում էր Բելը, Բելը կռապաշտ էր......

Հեթանոսական ժամանակներում պաշտվող, հեթանոսական եւ աստվածացվող մարդակերպ եւ կենդանակերպ արձաններ է շինում Բագարանում եւ իր եղբորը՝ Երվազին, նշանակում է քրմապետ։ Երվազը Հայաստանում հիմնադրում է հեթանոսական կրոնը, սկիզբ է դնում հայերի հեթանոսացման եւ հելլենականացման ընթացքը:

Կարինե Հայրապետյան

Գիտությունների Համահայկական Միջազգային Ակադեմիա

Աժդահակապատումը

Աժդահակի առեղծվածը եւ հեթանոսական կրոնը

ԱզատՄասիսը եւ Արամազդ, Արտավազդ, ԱզդաՀայկ Աստվածները

Որպեսզի դարերով սխալ ավանդված եւ խեղաթյուրված ավանդապատումները ճիշտ հասկանանք, նրանք պետք է մեկնաբանենք ճիշտ անունով եւ վերականգնենք մեզ ավանդված գաղափարը: Կեղծազրկենք եւ ճշտագրենք:

Մեկնաբանենք Աժդահակ անունը, բացատրենք անվան ծագումնաբանական կերպը, ծագումնակաբանական կապը, պատմական դիցական առնչությունը հայ կրոնական համակարգի հետ:

Աժդահակ անունը կազմված է երկու արմատից՝ Աժդ+հակ, որն ունի Ազ+Ադ+Հայկ անունը՝ ԱզադՀայկ: Ազդ-Ազադ-մակդիրը են կրում Արամազդ, Արտավազդ, Աժդահակ Աստվածները եւ Ազատն Մասիսը:

Աժ-Աս-Աստված, Ադ- Դա կամ Ատ-Տա- Ադարութհա-Արարտական կայսրության Մհերի դռան արձանագրության մեջ Հայր Աստվածն է, Աստ-Ազդ-Աժդ+Հայկ: Աժդահակ անունը վերականգնելուց հետո ստանում ենք Ազդա+հակ, Ազադ+Հայկ, Ազդա+Հայկ կամ ԱստաՀայկ անունը:

Աժդահակը Աստվածահայր Հայկի գաղտնագրված եւ ծածկագրված առասպելական անունն է, որը պետք է գրենք ԱստաՀայկ – Հայկ Հայր Աստված իմաստով, սակայն բնագրից շատ չհեռանալու նպատակով գրենք ԱզդաՀայկ-Աժդահակ:

Մ.թ.ա. 569թ. Հայկազունիների ժառանգական իրավունքը նորից վերականգնվում է, գահ է բարձրանում Երվանդ I Սակավակյացը:

Երվանդ Սակավակյացը փորձեց Արամաստան-Մարաստանի ԱստաՀայկ-Աժդահակ (Ք.ա. 585 - 550թթ.) թագավորից հետ վերցնել գլխավոր Արեւապաշտի Տիտղոսը: Սակայն ԱստաՀայկ-Աժդահակը գերեվարում է Հայոց արքային եւ նրա ընտանիքը, սակայն Երվանդ Սակավակյացը ազատում է ընտանիքը, այնուհետեւ Թագաժառանգ Տիգրանի միջնորդությամբ կնքվում է հաշտություն:

Տիգրան եւ ԱզդաՀայկ-Աժդահակը

Տիգրանը քրոջ միջոցով տեղեկանում է Աժդահակի դավադրության մասին: Երբ ամեն ինչ բացահայտվում է, Արամական-մարական եւ հայկական արքաների միջեւ առաջանում է թշնամություն: Կռվից առաջ Տիգրանին հաջողվում է քրոջը՝ Տիգրանու հուն, հնարամտությամբ փրկել եւ ազատել ԱզդաՀայկ-Աժդահակից: Տիգրանը սկսում է պատերազմը, եւ կռիվը ավարտվում է միայն այն ժամանակ, երբ Տիգրանը դեմ առ դեմ հանդիպում է ԱզդաՀայկ-Աժդահակին: Տիգրանն իր երկար նիզակով հարվածում է ԱզդաՀայկ-Աժդահակը կրծքին, ԱզդաՀայկ-Աժդահակի երկաթե ամուր զրահը ճեղքվում է, եւ երբ Տիգրանը նիզակը դուրս է քաշում՝ նիզակի հետ դուրս է բերում ԱզդաՀայկ-Աժդահակի թոքի կեսը:

Հայոց Վիշապազունների գաղափարախոսության մեջ սանձում են չար ուժին, բայց պարզվում է՝ Աժդահակին Արամյան ցեղից սպանեցին: Ինչու', ինքնաոչնչացման ծրագի՞ր:

Ինքնաոչնչացում:

Այո, ինքնաոչնչացման լավ մշակված ծրագիր: Արարտական կայսրության անկումից հետո հեթանոսության գործունեության առաջին հաղթական գործը, հաղթանակը, որը նաեւ ամրագրված է մեր էպոսում՝ հոր եւ որդու անկառավարելի կռիվն է, անհամաձայ նությունը, հոր սպանությունը կամ որդու փակումը:

Արարչությունը Չարին չի ոչնչացնում, այլ հնազանդեցնում է եւ դարձնում է օգնական՝ բարեբերության համար: Օձ-վիշապը հսկում է Ջրի ակունքը, որին իր հերթին վերահս կում է Վահագնը:

Մ.Խորենացին հուշում է, որ Արեւապաշտական գաղափարախոսության համակարգը այնպես է կառուցված, որ Վիշապն ի սկզբանե ենթակա է միայն Վահագն Աստծուն եւ հայոց թագավորներին:

Մեր տեսակի հաղթանակը պայմանավորված է Հայոց արքաների վիշապասանձությամբ:

ԱզդաՀայկ-Աժդահակի երազի ավանդապատումը

Շատ հետաքրքրական եւ մեծ գաղտնագրեր է պարունակում «Տիգրան եւ Ազդահայկ» ավանդապատման եւ Աժդահակի տեսած երազի շարադրանքը Մ. Խորենացու կողմից:

Հայոց ավանդապատումը ասում է. «Պարսից եւ Հայոց դաշնակցությունը շատ էր մտահո գում Վիշապին: Վիշապը մտածում էր քանդել բյուր զորք ունեցող Հայոց արքայի եւ Պարսից արքայի բարեկամությունը»:

Մ. Խորենացին հայոց դիցահավատամքային համակարգի դիցական Վիշապին երկրորդ անգամ ներկայացնում է «Տիգրան եւ Աժդահակ» ավանդապատման մեջ: Համաձայն ԱզդաՀայկ-Աժդահակի երազի, Տիգրանը Վիշապի վրա նստած հարձակվեց Աժդահակի վրա եւ սպանեց նրան:

Այստեղ մի տրամաբանական հարց է ծագում՝ ինչու՞ է արքա Տիգրանը Վիշապի վրա նստած մարտնչում ԱզդաՀայկ--Աժդահակի հետ, ո՞րն է այս երեւույթի խորհուրդը:

Այս երեւույթը կարելի է բացատրել միայն մեկ գաղափարով՝ նրանք երկուսն էլ Վիշապազուններ են, նույն զարմից են եւ իրար պետք է ոչնչացնեն՝ ոչնչացման ծրագիր ունեն:

Տիգրան եւ ԱզդաՀայկ-Աժդահակ մենամարտով վիշապը բացահայտում է իր երկրորդ դեմքը:

Վիշապ Հայրը՝ ԱզդաՀայկ-Աժդահակ, մայրը՝ Վիշապ Անույժ-

Անույշ-Ան+այ+աս, Ան Այա Աս+տվածուհին

Վիշապը տիտան է եւ ունի իրական ծնողներ, հայրը Վիշապ ԱզադՀայկ-Աժդահակն է, մայրը՝ Վիշապ Անույժը: Վիշապահայր ԱզդաՀայկ-Աժդահակը սպանվում է:

Տիգրանը գերեվարում է Վիշապամայր Անույշին եւ վիշապազուններին եւ տեղափոխում է Հայաստան: Ավանդապատման այս դրվագը շատ կարեւոր է. պարզվում է՝ չնայած առաջացրած մեծ թշնամանքին եւ հակասությանը, ինքնաոչնչացման մեծ հեթանոսա կան ծրագրին, արամեական սերունդը չկորսվեց, այն միաձուլվեց հայերի մեջ՝ մայրական ճյուղով: ԱզդաՀայկ-Աժդահակի Վիշապ կնոջը՝ Անույշին-Անայասին, Ան Այա Աստվածուհուն եւ նրանց սերնդի աղջիկներին եւ պատանիներին գերիների բազմությամբ հանդերձ, Տիգրանը բնակեցրեց Մեծ Լեռան կամ Մասիս Լեռան փլվածքի վերջում կամ մեզ հայտնի Ակոռիս հատվածում:

Տիգրանի կատարած այս գործողությունը արդեն խոսուն վկան է այն փաստի, որ Վիշապազունները վերադարձան հայրենիք: Վիշապազունները վերադարձան Մասիսի լեռների կիրճ, իրենց Մոր՝ Անույշի.ԱնԱյաԱս տվածուհու գիրկը, այնտեղ վերադարձավ նաեւ Արտօազադ-Արտավազդ Աստվածը:

Վիշապազունները ներկա են Արտաշեսյան պատումներում, նախ՝ իբրեւ բարեկամ, ապա՝ հակառակորդ եւ թշնամի:

Փորձենք հասկանալ նաեւ, թե Տիգրանի կինը ինչ ազգից է: Աժդահակի եւ Տիգրանուհու երկխոսությունից կռահում ենք, որ Հայոց թագուհի Զարուհին Արյաց տնից է, եւ Զարուհին, ըստ ԱզդաՀայկ-Աժդահակի, նախանձում է Տիգրանուհուն՝ «Արյաց տիկին դառնալուդ համար»:

Ավանդապատման մեջ կան փաստեր, որ ծածկագրությունները լրիվ կարողանում են բացահայտել: Երբ քննարկում ենք այս երեւույթը, պարզվում է, որ

Տիգրանուհին դառնալով ԱզդաՀայկ-Աժդահակի կինը, դառնում է Արյաց Տիկին:

Ավանդապատման մեջ շատ կարեւոր է Տիգրանի քույրը, Մ. Խորենացին Արքայի քրոջը շատ հետաքրքիր է ներկայացնում՝ կենտրոնացնելով ընթերցողի միտքը, կարծես թե, միայն Տիգրանուհու եղբայրասիրության վրա, որը միայն թվացյալ է:

Մ. Խորենացին նշում է, որ Հայոց Արքա Տիգրանը ԱզդաՀայկ-Աժդահակին ոչնչացելուց հետո «Տիգրանուհուն մեծ բազմությամբ ուղարկում է Տիգրանակերտ քաղաքը»:

Մ. Խորենացու շարադրածից հասկանում ենք, որ Տիգրանուհին ԱզդաՀայկ-Աժդահակին սերունդ չի պարգեւել, որը իհարկե հեթանոսական գաղափարախոսության գլխավոր ծրագիրն էր՝ սահմանել Հայր եւ որդի հակամարտություն եւ որդուն փակել կամ զրկել զավակ ունենալու հնարավորությունից, կամ սպանել՝ թողնելով անզավակ:

Սակայն, ըստ պատմահոր՝ Տիգրանուհուց է սկիզբ առնում Հայոց Աշխարհում, կամ ինչպես նշում է պատմահայրը, այս կողմերում հայտնի «Ոստան ազատության» կոչված արքայազարմ ազնվական դասակարգը, ըստ պատմահոր՝ Տիգրանուհին է ապահովել Հայոց վիշապասանձ սերունդ: Խորենացին չի նշում, թե Տիգրանուհին նորից ամուսնացավ, կամ ում հետ ամուսնացավ, բայց նշում է, որ Տիգրանուհու սերունդը բազմացավ, համոզված ասենք, որ բազմացավ ԱզդաՀայկի սերունդը:

Ահա, պարզվում է՝ Խորենացին ծածկագրված ներկայացնում է ԱզդաՀայկ-Աժդահակի սերնդի շարունակությունը, որն այդպես էլ կոչվում է Ոստան ազատության կամ Ազադ+ության, որը Հայկի սերունդն է: Մուշ-շումերական փաստագրություններում Էն.Կի.Հայան վիշապաքաղ է, վիշապազուն:

ԱզդաՀայկ-Աժդահակը եւ Ծիրանազգեստ Կինը

Տիգրանուհու, կամ ըստ Մ. Խորենացու, Ծիրանազգեստ հայ կնոջ Արեւապաշտական բուն Առաքելությունը

Շատ կարեւոր է հասկանալ «Հայկազանց երկիր» տերմինը: Այս տերմինը հնչեցվում է Աժդահակի երազում. «Երազում նա՝ Աժդահակը մի անծանոթ երկրում էր, մի բարձրաբերձ լեռան մոտ, որի գագաթը թվում էր պատած սարսափելի սառնամանիքով: Կարծես մեկը ասում էր, թե դա Հայկազանց երկիրն է»:

«Երբ նա երկար նայում էր այդ լեռանը, հանկարծ մի Ծիրանազգեստ կին երեւաց՝ ծածկված երկնագույն քողով, բարձր լեռան գագաթին նստած: Կինը բարձրահասակ էր, խոշոր աչքերով, կարմիր այտերով եւ ծննդաբերության ցավերով էր բռնված»:

ԱզդաՀայկ-Աժդահակը հիացմունքով ու ակնապիշ երկար ժամանակ նայում էր այդ կնոջը: Հանկարծ կինը ազատվում է եւ բերում է երեք զավակ, երեքն էլ հասակով ու տեսքով՝ կատարյալ դյուցազուններ:

Իսկ ինքը, որը կանգնած է իր ապարանքի տանիքին՝ իմաստունների հետ միասին, պատվում էր Աստվածներին զոհերով եւ խնկով: Այդ պահին հանկարծ ԱզդաՀայկ-Աժդահակը վեր նայեց եւ տեսավ Վիշապ հեծած Մարդուն, որ Արծվի նման վայր սլանալով հարձակվում է ԱզդաՀայկ-Աժդահակի եւ մյուսների վրա, ցանկանում էր նաեւ կործանել ԱզդաՀայկ-Աժդահակի Աստվածներին: ԱզդաՀայկ-Աժդահակը կռվի մեջ է մտնում սքանչելի դյուցազնի հետ, վերցնելով իր վրա դյուցազնի հարվածները, կռիվը վերջանում է ԱզդաՀայկ-Աժդահակի կործանումով:

Կանգ առնենք այստեղ՝ ԱզդաՀայկ-Աժդահակը գտնվում է «Հայկազանց երկիր» բառակապակցության գաղափարախոսության շրջանակներում:

ԱզդաՀայկ-Աժդահակը օգտագործում է մի բառակապակցություն, որն իր արմատներ ով կապված է Հայկ Նահապետի կամ Հայ.Կի.Էն աստվածության եւ ժամանակաշրջանի հետ: ԱզդաՀայկ-Աժդահակի դիցաբանական հիշողության մեջ ամրացված է «Հայկազանց երկիր»-ը, իր երկիրը, որը պետք է ոչնչացվեր:

Հեթանոսական-հելլենիստական ժամանակաշրջանում Հայ.Կի.Էն Աստվածության, Արարիչ գաղափարը արգելվում է, այն մնում է միայն որպես Հայկ Նահապետ եւ որպես Հայկազուն ցեղատեսակ:

Բյուրասպ Աժդահակի առասպելը

Խորենացին անհասկանալի պատմական դեպքերը մեկնում կամ «անհասանելին յայտնում» է առասպելի միջոցով: Խորենացին Առասպելի մեջ Բյուրասպ ԱզդաՀայկ-Աժդահակին կապում է աշտարակաշինության ժամանակի և Նեբրովթի հետ՝ իբրև պարսից «նախնի», քանի որ պարսիկները ապրում են արամների-մարերի տարածքներում: Մանուկ սատանան Աժդահակի ուսերը համբուրում է եւ «անդուստ» վիշապներ են ծնվում կամ բուսնում, ԱզդաՀայկ-Աժդահակի չարությունը շատանում է՝ «չարութեան յաճախութիւն», այս դրվագն ունի հունական առասպելական այլաբանու թիւն: ԱզդաՀայկ-Աժդահակը՝ «հնազանդեալ կայ շղթայիցն» եւ չի կարողանում ելնել եւ ապականել երկիրը: Այս պատումը եւ գաղափարը կրկնվում է Արտավազդի հետ կապված:

ԱզդաՀայկ-Աժդահակին լեռան այրերի մեջ է փակում ու կապում Հրուդենը- հրեա+դենը-Հուդան :

Հրուդենը- հրեադենը-Հուդան- Հեթան հեթանոսը

Վերջապես Մովսես Խորենացին արտահայտվում է «առասպելի» բերանով, որ ԱզդաՀայկ-Աժդահակին լեռան այրերի մեջ է կապում Հրուդենը- հրեա+դենը-Հուդան, հրաէդանը, Հրեաէտանոսը, հեթանոսը:

Առասպելում Հրուդենը զարթնում է եւ Բյուրասպին կապում է լեռնայրում եւ այլն]:

Աժդահայկի սարսափահար ու շղթայված մնալը, այրումը եւ չկարողանալը դուրս գալ աշխարհն ավերելու կրկնում է Արտավազդի, Միհրի, Քրիստոսի գաղափարաբանու թյունը:

Հետաքրքիր է, որ Մ.Աբեղյանը նկատել է, որ. «.. Խորենացին իր մեկնության մեջ, թեպետ եւ էականը պահելով, բոլորովին նոր բան է պատմում իրենից»:

Սա Աժդահակի առասպելի իրանական տարբերակն է, քանի, որ Իրանը գտնվում է Էլամի-Արամաստանի-Մարաստանի տարածքում:

Աժդահակի եւ Հայկազյան Տիգրանի առասպելը

Զարմք Աժդահակայ- զարամք ԱզատՀայկայ

Ներկայացնենք բոլոր առասպելները եւ կատարենք ընդհանուր եզրակացություն:

Ըստ Մանուկ Աբեղյանի, Հայոց Վիպասանքի բովանդակության մասին գրելիս (Բ. 49) Խորենացին հիշում է՝ «Եւ իբր տրփանք Սաթինկան ընդ վիշապազունսն առասպելաբար, այսինքն՝ ընդ զարմս Աժդահակայ, որ ունին զամենայն զառ ստորոտովն Մասեաց»:

Պատմագիրն այստեղ շատ որոշ գրում է, որ իբրեւ առասպել պատմվում է Վիպասանքի մեջ, թե Սաթենիկը վիշապազներ է սիրել։ Բայց նա ինքը, ինչպես բացատրական «այս ինքն» բառը ցույց է տալիս, «Վիշապազունք» հասկանում է իբրև «զարմք Աժդահակայ»։

Պարզվում է՝ Սաթենիկն ինքը եղել Հայկազյան եւ զարմիցն կամ զԱրամք ԱզատՀայկայ:

Հայ.Կի.Էնը ՎիշապաՔաղ -Վիշապ-այծեղջյուր: Մարեր-Արամները վիշապազունք են, ՎիշապաՔաղ, Վիշապազուն է Վահագնը, ՎիշապաՔաղ է Ամարութը:

«Այլ եւ ճաշ ասեն գործեալ Արգաւանայ ի պատիւ Արտաշիսի եւ խարդաւանակ լեալ նմին ի տաճարին վիշապաց»: «Քանի որ Արգավանի այդ տաճարը, այսինքն ապարանքը, ուր ճաշն ու խարդավանքն է լինում, կոչվում է «տաճար վիշապաց», ապա եւ ինքն Արգավանն իբրև վիշապ է ներկայանում, որք են յԱզատն ի վեր ի Մասիս» (Մ.Աբեղյան. 30):

Պատմագիրն, ուրեմն, ասում է, թե վերեւում բերված պատմություններն իսկապես «անյայտ իրք վիշապաց» են, որ ինքը հայտնում է[1], այսինքն հասկանալի է դարձնում։ Դրա համար նա երգերի մեջ հիշված վիշապներն ու վիշապազները դարձնում է «զարմք Աժդահակայ» զԱրամք ԱզատՀայկայ:

Բայց մի անգամ, որ նրանք մտնում են Արտաշեսի պատմության մեջ, պետք էր այդ «ճշմարտել»[2]։ Իսկ ճշմարիտն այն է, որ դրանք Մարաց Աժդահակ թագավորի զարմերն են, միայն հայերեն բառով ասած. «զի Աժդահակդ ի մեր լեզուս է վիշապ», ուրեմն եւ «Վիշապազն» նույն է, ինչ որ «Աժդահակի զարմ»։ Եվ ումի՞ց հատկապես, եթե ոչ «ի զաւակէ Աժդահակայ մարաց եղելոյ թագաւորի», որի սերունդները բերված են Հայաստան։

Այսպես՝ մի կողմից Վիպասանքի մեջ հիշված վիշապները կամ վիշապազները նույնն են, ինչ որ ԱզադՀայկի-Աժդահակի զարմերը կամ մարերը. զԱրամ-ամար-մարերը, իսկ մյուս կողմից Մուրացանները կամ «մարացւոցն տեարք» ունին Արամեական- մարական ծագում եւ Արամեաց-Մարաց ԱստաՀայկի-Աժդահակ թագավորի սերնդից:

Պատմագիրը հայտնում է, որ ըստ «թուելեաց երգերի», վիշապազները բնակվում են «յԱզատն ի վեր ի Մասիս»։ Իսկ Բ.49. հայտնում է, որ զարմք Աժդահակայ (Մարք= վիշա պազունք) «ունին զամենայն զառ ստորոտովն Մասեաց»: «Որ ի ծննդոցն Աժդահակայ» (Բ. 43), եւ հիշում է Նախճավանը եւ «ըստ հիւսիսոյ Երասխայ զամենայն գիւղս», որ է՝ Մասիսի դիմացի գյուղերը, Շարուրի դաշտը:

Բնակության տեղերը կապված են Մասիսի հետ, իսկ մյուս կողմից՝ մարերի (կամ Աժդահակի զարմի), Մարացոց տերերի՝ Մուրացանների բնակության տեղերը նույն Մասիսի ստորոտներում են եւ նրանից դեպի արեւելք: Դրանով Պատմագիրը հաստատած է համարում իր բացատրությունները։

Այսպիսով, ըստ պատմագիր Խորենացու, եւ ըստ Մանուկ Աբեղյանի, Մար-մեդացի -մուրացանները ԱստվածՀայկի-Աժդահակի զարմից են եւ ինչպես մենք արդեն հաստատագրեցինք, Մարերը Արամներն են եւ աժդահակները -ազատաՀայկերը՝ Հայկազունիները, Հայկի եւ Արամի սերունդը, որոնց՝ ինքնաոչնչացման ճանապարհով բնաջնջեցին հեթանոսական -հելլենիստական ուժերը իրենց գաղափարաբանությամբ. այն, ինչ չկարողացան անել պատերազմելով, կատարեցին գաղափարախոսությամբ:

Կոտրեցին ողջ Հայկ-արամյան հզոր պատմամշակութային ողնաշարը, հզոր Աստված ներին փոխարինեցին ստեղծագործական հնարովի ու սարքովի աստվածներով, առեւանգեցին մեր Աստվածներին եւ փոխանակեցին իրենց Աստվածների հետ:

Նույնիսկ փոխեցին իրենց որդիներին՝ Էտանայի Բել- Մարդուկ որդուն վերագրեցին Հայկին:

Իսկ Էն.ԿԻ. Հայա Աստծու որդի Մարաթուկ-Արամին վերագրեցին Սեմին, որպես որդի:

Այդպես աշխատեցին նաեւ Հիսուս Քրիստոնեական մշակույթի հետ, եւ գործում են մինչեւ այսօր՝ գաղափարապես սպանելով ու վերջնակետին հասցնելով Քրիստոս-Քուրա+Աստ ՔուրայԱստված Հիսուս Մաշիախ Մասիսի Մեսային:

Պայքարը եւ կրոնադավանաբանական կռիվը, հոգեբանական եւ կրոնական աղանդավորական զարգացումները եւ հակաքրիստոնեական շարժումները տանում են Քրիստոնեական հավատի անկման, եթե մեր հայրենակիցները հայ Հավատի հանգանակի Քրիստոնեությունից չհեռացնեն արմատական տեղադրված հակաքրիստոնեությունը, ապա մեր ազգին ծանր կլինի հաղթահարել կործանումը:

Ծանոթություն. «ազատ» – շումեր. նշանակում է «գլուխ»:: Այս բառից հայերենում ծագում են բոլոր իշխանություն, գլուխ արտահայտող բառերը: «ազատ» բառը անցել է շատ ժողովուրդների մոտ: Բառը միայն հայերենում է պահպանվել սկզբնական՝ «գլուխ» իմաստով: Հենց շումերերենով էլ բացատրվում է հետևյալ տողերի իմաստը. «երբ դու որսի գնասազատն ի վեր դեպի Մասիս…» , այսինքն՝ «Գագաթն ի վեր՝ դեպի Մասիս»:

Ազադ կամ եզադի

Նույն արմատի կազմությունն ունի նա Ազդի- եզդի անունը եւ ցեղատեսակը, որի պատմությունը քայլում է Հայ ազգին զուգահեռ:

Արտաշիսյան թագավորները

Ըստ Սուրիկ Ասմարյանի՝ Արմավիրյան արձանագրությունները լույս են սփռում Արտաշեսի թագադրումից հետո կատարված իրադարձությունների վրա, մենք չենք տեսնում <ազգահավաք-հողահավաք> Արտաշեսին, նա ենթակա է հույների դիվանագետների դիկտատին, ըստ արձանագրության` պայմանագիր կնքելով նրանց թելադրած պայմաններով. ա/. Արտաշեսը պարտավորվել էր կիրառել հունական գիրն ու օրացույցը, Լուսնային գիրն ու օրացույցը Արեգակնային օրացույցի փոխարեն, եւ այլ պարտականություններ: Արտաշեսյանների օրոք Հայաստանում ուժեղանում է հելլենիստական մշակութային ազդեցությունը: Այդ շրջանում բուռն առաջընթաց են ապրում հունական ճարտարապետությունը, գրականությունը, քնարերգությունը, պատմագրությունն ու թատրոնը: Այնուամենայնիվ, Հռոմի առաջընթացը վերջ է դնում Մեծ Հայքի հզորությանը, որը հասել էր իր գագաթնակետին:

Հայդին Աստվածները վերածվում են հեթանոսական աստվածների

Ք.ա. (մ.թ.ա. IV-մ.թ.ա. I դդ.) Ալեքսանդր Մակեդոնացու նվաճումներից հետո Մերձավոր ու Միջին Արեւելքի երկրների պատմության մեջ, հատկապես Հայաստանում, սկսել է գերակայել հունական մշակույթը եւ լեզուն. սկսվեց հելլենիզմի կամ հունականության դարաշրջանը, որը տեւեց 6-7 դար:

Ախուրյան գետի աջ ափին հիմնադրվում է խոշոր քաղաք-սրբավայր Բագարանը։ Պետության քրմապետեր են նշանակվում թագավորի եղբայրները։ Մեծ եւ Փոքր Հայքի թագավորությունները բռնում են հելլենիզմի -հեթանոսության զարգացման ու բարգավաճման ուղին։

Արեւելքի երկրներում, այդ թվում՝ Հայաստանում, լայնորեն տարածվեց հունարենը, որը դարձավ իշխող խավերի խոսակցական լեզուն, այնքան, որ մոռացվեց հայ գիրն ու գրականությունը, մշակույթը, հավատը, պաշտամունքը:

Երվանդունիների ժամանակաշրջանից ընդգրկվելով է հելլենիստական աշխարհի ոլորտը՝ Արտաշեսյան արքայատան օրոք (մ.թ.ա. II-I դդ.) Մեծ Հայքը դարձել է հելլենիստական- հեթանոսական խոշոր տերություն։

Ահա Հայոց արքա Անտիոքոսի խոսքը. Այս վիմագրություններում Անտիոքոսն իրեն հորջորջում է «Մեծ արքա Անտիոքոս Աստված Արդար Հայտնված Հռոմեասեր և Հունասեր, սերած Միթրիդատ Կալլինիկոսից եւ Լաոդիե Դիցուհի Եղբայրասերից, Անտիոքոս Հայտնված Մայրասեր Հաղթող…» (о Αντίοχος Θεός ∆ίκαιος Επιφανής Φιλορωµαίος Φιλέλλην……):

Մեծ Հայքի թագավորության գահն է բարձրանում Տրդատ I-ը:

Հայաստանում Հռոմի ազդեցությունը վերականգնելու նպատակով պատերազմ սկսվեց, Հռոմեական զորքերը 59 թվականին գրավել, ավերել ու հրկիզել են Հայաստանի մայրաքաղաք Արտաշատը։ 54-63 թվականների պատերազմն ավարտվեց հայ-պարթեւական ուժերի հաղթանակով։ Հռանդեայի պայմանագրով (64 թվական) որոշվեց, որ հայոց արքա Տրդատ Ա-ն իր թագը ստանալու է Ներոնից։

Այդ իրադարձությունը նկարագրում է Դիոն Կասիոսը.

«…այդ օրը Տրդատը, բռնադատելով իր հպարտությունը, պատեհության և անհրաժեշտության առաջ դարձավ ծառայամիտ, առանց ուշադրություն դարձնելու, թե ստորացուցիչ ինչ խոսքեր էր բարբառելու իր ստանալիք պարգևի հույսով։ Տրդատը խոսեց այսպես.

Ես, ո՛վ վեհապետ, Արսակեսի հետնորդն եմ, Վոլոգեսոս եւ Պակորոս թագավորների եղբայրը, իսկ քո ծառան: Ու եկել եմ ես դեպի քեզ, իմ աստծուն, երկրպագելու քեզ, ինչպես Միթրային, եւ թող ինձ համար կատարվի այն, ինչ դու ինքդ կամենաս. քանզի դու ես իմ վիճակը և իմ բախտը[4]:

Ահա, այսպես նվաստացուցիչ հնչեց Հայոց արքայի հեթանոսա-հելլենական բարքերի հունա-հելլենական ելույթի խոսքը: Արքայական խոսքի մեջ հայոց թագավոր Տրդատը չի հիշատակում ոչ մի Հայկական անուն, կարծես՝ ազգ ու տոհմը հունահելլենական -հեթանոսական տոհմ էր:

Իսկ Ներոնը նրան պատասխանեց, ինչպես կպատասխանի ծառային: Ահա հեթանոսա կան-հռոմեական Հայաստանը:

Տրդատ Ա-ն(մ.թ. 62 թ.) Ներոնից թագ է ստանում եւ վերադառնում է Հայաստան (65-66 թթ.): Կայսրից` հռոմեացիների կողմից Արտաշատի ավերման համար որպես փոխհատուցում ստացած գումարով Տրդատ I-ը վերականգնում է մայրաքաղաքը եւ կառուցում է Արեգակ- Միհրի տաճարը Գառնիում:

Փաստերի համադրումը եւ վերլուծությունը կատարելուց հետո համոզված պետք է նշեմ, որ Տիրդատը կամ Տիր+դատը Թագ ստանալուց հետո հասկանոււմ է, որ Հայ ազգի գոյությունը արդեն վտանգված է է: Տիրդատը Հայ Ազգի Դատին է ներկայացնում հեթանոսական կրոնը, հիմք է դնում նախնյաց Արեվապաշատական կրոնի վերադարձին: Տիրդատը առաջին քայլն է կատարում Հայկյան գաղափարախոսությունը վերականգնելու համար, նա վերականգնում է Հայ-Կի Էնի եւ Արամի Մեծ Լույս եւ Արեւվ արեւապաշտական գաղափարախոսությունը, որի համար կառուցում է Գիառնիի՝ Արեգակին կամ Միհրին նվիրված տաճարը, վերացնելով հեթանոսա-հելլենական կրոնական մշակույթը եւ բարքերը: 6 -7 դար տեւած օտար կրոնի հպատակությունն ու ծառայությունը եւ ազգային մշակույթի խայտառակ ապականումը, Հայ ժողովրդի հեթանոսաֆիկացումը դադարի եւ փոխելու սկիզբն է դնում: Պատմությունը ցույց տվեց, որ Հայկյան- Արամեական նոր կրոնն ունեցավ իր հակառակորդները՝ քրմական դասը եւ հեթանոսա-հելլենական մշակույթի պահապանները:

Ինչպես ողջ հեթանոսա-հելլենական պատմագրությունն է փաստում, ջնջվեց հայ անուն, ջնջվեց հայ լեզու:

Ահա այսպիսին է հեթանոսա-հելլենական մշակութային Հայաստանը, որտեղ ջնջված էր Հայ անունը, հայ խոսքը, հայ մշակույթը, եւ այն սպասում էր իր մեսսային, փրկչին՝ Մասիսից:

Հայաստանը վերածվել էր հեթանոսական Հեթանի-Բելի երկրի, վերացվել էր Հայկի Էնի հաղթանակը, զորությունը, ազգի գոյատեւման խնդիրն էր դրված, ահա ինչի դեմ պայքարեց ԱժդաՀայկը, Արտավազդը, իսկ այն վերջնակետին հասցրեց Գրիգոր Լուսավորիչը՝ վերականգնելով Հայկյան-Քրիստոնեության հավատը: Այրվեցին ոչ թե Հայկական ձեռագրերն ու մշակույթը, այլ՝ հեթանոսական եւ հելլենիստականը, հայ մշակույթ, գիր ու գրականություն չկար, որ այրեին, այն արդեն ժամանակին այրել ու վերացրել էին հեթանոսները, եւ պայքարը ընթանում էր ոչ թե հայ հավատի դեմ, այլ հեթանոսական-էթուինական մովսեսական հավատի դեմ: Ցավոք, հեթանոսների պայքարն այսօր էլ չի ավարտվել, հեթանոսներն իրենց օրենքները ներմուծեցին քրիստոնեական հավատի մեջ. այն մաքրագործվելու, վերականգնվելու խնդիր ունի: Քրիստոնեության հավատը պետք է վերականգնել ըստ Արդի Հայդիցապաշտական գաղափարախոսության:

Արդինի Հայդիցապաշտական գաղափարախոսության պատառիկներ կներկայացնեմ.

Արեգակ- Միհրի տաճարը Գառնիում

Գառնիի ամրոցը Արեգակի տաճար է եւ կառուցված է Արդինի տաճարի ճարտարա պետությամբ: Ելնելով ավանդություններից՝ Մովսես Խորենացին Գիառնիի հիմնադրումը վերագրում է Հայկ նահապետի ծոռ Գեղամին, որի թոռան՝ Գառնիկի անունով կոչվել է Գառնի: Գառնի անունն ունի ԿԻ+առնի կամ Գի+առնի իմաստը: Կի+առնի իմաստը կապված է Հայ.Կի.Էնի անվան Կի -երկիր նշանի հետ: Գառնիի տաճարը կառուցվել է Գիառնիյան երկրում /Գառնին իր շրջակայքով անվանվել է Գիառնիյան երկիր/: Գառնիի տաճարի շրջակայքում գտնվել են հնագիտական նյութեր, ուրարտական եւ վաղ հայկական (մ.թ.ա. VI-IVդդ.) խեցեղեն եւ Արգիշտի թագավորի սեպագիր արձանագրությունը։

Արդինի տաճարի վերածնունդը

Արդինի տաճարի վերածնունդը իրագործվեց Գառնիի տաճարի կառուցմամբ: Արդինի տաճարի ճարտարապետությամբ վերակառուցվեց Արեւի տաճարը, որն էլ սկզբնավորեց արեւապաշտության վերադարձը Հայաստան եւ հայկական աշխարհ:

Գառնիի ամրոց Արեգակի տաճարը կանգնած է բարձր հարթակի վրա, չորս կողմից շրջապատված սյունաշարերով եւ շքեղորեն զարդարված հոյակապ քանդակներով, Արարատ/ ուրարտական ճարտարապետության եզակի կոթող է։ Գիառնիի բաղնիքի հատակին հայտնաբերված խճանկարը կատարված է Հայ.Կի էնի օվկիանոսի ու Աբզուի բովանդակությամբ ու արվեստով։ Քարի բազմերանգ հատիկներով ծովի մակերեսին պատկերված են հայ առասպելաբանության մեջ հայտնի աստվածություններ, առասպելական արարածներ, ձկներ ու ձկնորսներ, կազմելով մի հարուստ հորինվածք, որն արտահայտում է կյանքի առաջացումը ծովում, սեր, ամուսնություն եւ սերունդների հարատեւության կենսահաստատ գաղափարը։ Այս վերակառուցումը ապացույցն է Նախաջրհեղեղյան, Մուշ-շումերական, Ուրարտական Էնկի Հայա-Արամ- արեւաստվածների Հայդինների Դիցարանի վերադարձի:

Հասկանալի է, թե ինչու է Գիառնի:

Հեթանոսական լուսնա-արեւի, կամ կես արեւի միախառն ու գլոբալ կրոնի վերացման նպատակով, առաջին հաղթանակը Գիառնիի Արեգակի տաճարի կառուցումն էր:

Երվանդունիներից եւ Արտաշեսյաններից հետո առաջին անգամ Հայաստանում կառուցվում է Արեգակի տաճար, որը նշանավորում է Արեւաստծո գալը:

Այն կառուցվել է մ. թ.առաջին դարում` Տրդատ Առաջինի հրամանով եւ նվիրվել է Արեւի Աստված Միհրին, կամ ընդհանրապես Արեգակի Աստծուն, այն սկիզբ է դրել Արեգակ Քրիստոսի մուտքը Հայաստան:

Ծանոթություն. Գիառնիի անունը սխալ է գրված Գառնիկ, այն գառնուկի հետ կապ չունի, գառնուկը կեղծ «հեթանոս-Քրիստոնեական» ներմուծում է: Գառնու տաճարը հեթանոսական մշակույթի տաճար չէ, հեթանոսը Բելի հայր Հեթա նոսն է եւ պատկանում է Բելի սերունդի կլանին: Սակայն Գառնիի տաճարը նույնպես վերագրվեց հեթանոսական գաղափարախոսությանը, Քրիստոնեության գաղափարախո սությանը զուգահեռ ընթանում էր հեթանոսական գաղափարախոսությունը, որը կանվանենք «հեթանոս-Քրիստոնեական» ներմուծում, այն նոր թափ է առել մեր ժամանակներում:

Գառնիի տաճարը հեթանոսական տաճար չէ, այն չի պատկանում հեթանոսական գաղափարաբանությանը եւ հեթանոսական ու հելլենիստական ճարտարապետության հետ եզրեր անգամ չունի:

Արտավազդ Աստվածը եւ հեթանոսականության մուտքը

հայոց հավատի դիցական պանթեոն

Հետբիաինական դարաշրջանում ազգակից աստվածներից ձեւավորվել է նոր պանթեոն, որը նույնությամբ պահպանվել է մինչեւ քրիստոնեության ընդունումը:

Արամազդ+ Անահիտ, Վահագն-Աստղիկ, Տիր,Նանե, Սանդարամետ,

Հին հայկական մշակույթի ձեւավորման եւ զարգացման մեծ էր Վանի թագավորության դերը։ Հնագույն ժամանակներում մեծ վերելք ապրած Հայկական մշակույթը փոխակերպ վեց։ Վանի թագավորության վերացումից հետո ուրարտական սեպագիրը մոռացվեց։ Փոխվեցին Հայոց ավանդները, բարքերը մշակույթը, ընդունվեցին հեթանոսա-հելլենա կան կարգեր բարքեր:

Հետաքրքիր ավանդապատում է պահպանվել նաեւ Արտաշես Առաջինի մահվան վերաբերյալ: Մ.թ.ա. 160 թ. Մարանդում, արդեն զառամյալ հասակում, հայոց արքան հիվանդանում է: Նա Աբեղյան տոհմի Աբեղո իշխանին ուղարկում է Անահիտ աստվածա մոր տաճարը` Տիրամորից առողջություն խնդրելու:

Արտաշես Առաջինը Տիրամորից առողջություն է խնդրում, իհարկե տեղեկությունները կցկտուր են, եւ Տիրամայրը չի ուղարկում առողջություն, քանի որ Արտաշեսը մեղանչել է Անահիտ- Տիրամոր առաջ, ապականված է Տիրամոր անունն ու պատիվը, կարգուկանոնը: Մինչ իշխանի վերադարձն արքան հոգին ավանդում է՝ ասելով.

Ո՞վ կտա ինձ ծուխը ծխանի

Եվ առավոտը Նավասարդի,

Եղնիկների վազքը եւ եղջերուների վարգը.

Մենք փող էինք փչում եւ թմբուկ զարկում,

Ինչպես կարգն էր թագավորների...

Նավասարդը մեծ հանդեսով տոնելու հիշատակը դարձել էր Արտաշես Ա թագավորի համար Հիշողություն, քանի որ Նավասարդը հայկական ծես ու արարողակարգ էր, որը վերացել էր հեթանոսական գործչի արարքով:

Այստեղ Արտաշեսը ցավ է արտահայտում այն մասին, որ Երբեմնի ծխանի ծուխը եւ հայոց Նավասարդյան առավոտը այլեւս չկան: Այս գեղեցիկ, ավանդական, թագավորների օրենքի կարգ ու կանոն Նավասարդյան առավոտները վերացել էին արդեն հեթանոսության եւ հելլենիզմի ժամանակաշրջանում:

Հիշեցնենք մեր ընթերցողին եւ «հեթանոսներին», որ Նավասարդը վերացել է հեթանոսա կան ժամանակաշրջանում եւ ոչ թե՝ քրիստոնեության:

Հայոց գրերը վերացել են հեթանոսական ժամանակահատվածում, եւ այն միայն վերականգնվեց Քրիստոնեություն ընդունելուց հետ:

Հայերեն լեզվում ամրագրվել է հին հույների մոտ ընդունված «հեթանոս» եզրաբառը, որը «հեթանոս» հетанос, отанос» Էթանա Աստված Էթնոս-հեթնոս բառն է: Իրենց ժամանակին հույները վերցրել են լատիներենից:

Հելլենիզմ- հեթանոսության տարածումը Հայաստանում

Հայ մշակույթի առեւանգումն ու հակադարձումը

Արտավազդի պայքարը հելլենիզմի դեմ, նրան Արտաշեսի հելլենական անեծքը

Արամազդ –Թամզարա Արտավազդ -Արտօ+ազադ

Խորենացին նշում է 4 Արամ-Արամազդ Աստված:

Էնկի Հայայի առաջին որդին -նախաջրհեղեղյան Ալիլում- Արարիմ Աստվածը: 1)Էնկի Հայայի որդի Էն մեծ Արամմա կամ իրավունքի կառավարչը երկրի վրա՝

Արամ-Արամազդ, Թամզարա, Դումուզի, Մարութուկ անուններով:

2)Արամազդ – կունդ- գունդ երկրագունդ, որը մեկնաբանվել է որպես ճաղատ,

«Մեծ եւ արի Արամազդ», Ահրումազդա՝ Ավեստայում:

3).Արդի-Ուրարտու- DAMAR.UTU -ARAMD.UTU ԱՐԱՄ+ՈՒԹ կամ ԱՄար+ութ գաղափարագրով: Խալդիի պաշտամունքի կենտրոնը Արդինին էր եւ ստուգաբանորեն կապված էր Ար դիցանվան հետ *ar֊to֊,Արդի, Հալդի, Ծինուիարդի:

4)Արամազդ- Արտավազդին -Արտո+ազադ

Արդինի *ar֊to֊ի հայկական աստվածությունը Արդինին Խալդիի պաշտամունքի կենտրոնն էր եւ ստուգաբանորեն կապված է Ար+դի/տի դիցանվան հետ (*ar֊to֊):

«Արդի հնդեվրոպական*ar֊to֊ի հայկական արտացոլումը՝Արդինին, Խալդիի պաշտամունքի կենտրոնն էր, եւ ստուգաբանորեն կապված է հավանաբար Ար դիցանվան հետ (*ar֊to֊) (Ջահուկյան 1986[126], 49֊50),:

Խորենացին Արամազդին ներկայացնում է որպես «զմեծն եւ զարին Արամազդ, զարարիչն երկնի եւ երկրի», ով պարտավոր էր ապահովել մարդկանց «Արեւը, լույսը, րոպեն, ամ-ժամանակը»:

Խորենացին առանձնացնում է«կունդ-ճաղատ» Արամազդին: Արամազդին տրվել է «Կունդ» մականունը, որն ունի «Գունդ», Երկրագունդ իմաստը՝ որպես «արարիչն երկնի եւ երկրի»:

Համադրելով մեր 4 դիցարանների Արամազդներին, տեսանելի է Արամների չորս կերպը երկրի վրա տարբեր ժամանակաշրջաններում եւ հայ կրոնական տարբեր համակարգերում:

Ուսումնասիրելով հեթանոսական-հելլենիստական ժամանակաշրջանը, աստվածներին՝ ներկայացնենք Արտավազդ Աստծուն եւ նրա հետ կապված գործունեությունները:

Ազատ Մասիսն ի Վեր

Ազադն Մասիս, ԱզադՀայկ, Արամազադ կամ Արտավազադ

անուններն ունեն նույն իմաստաբանական գաղափարը:

Մասիսն Ազատ է կոչվել, քանի որ այն պատկանել է ԱզադաՀայկին, ԱրտավԱզադին եւ Արամազադին:

Արտավազդը եւ ԱզադաՀայկը փակվել են Մասիս Սարի Լեռնակիրճում, սպասում են Մեսսային՝ Մաշիախին:

Արտավազդ անունը կաված է Արդրին աստվածային համակարգի հետ, *ar֊to =Ար+տավ (տօ)+ազդ, Արտավազդ -Արտօ+ Ազատ, Ազատն Մասիս

(*ar֊to֊) Ար- տօ կամ Արտավ-Արտավազդը, ըստ հայկ -արամեական դիցահամա կարգի, Հայր եւ Որդի աստվածների սերնդափոխության Մ. Խորենացու նշած չորրրորդ Արամազդն է:

Արտավազդի իսկական անունը դառնում է՝ Արտօ+ազդ, Արտավազդ. *ar֊to =Ար+տավ (տօ)+ազդ, ավ-օ տառադարձությամբ: Բառի երկրորդ մասի վերականգնումով մենք վերականգնում են Արտավազդի ամբողջական անունը՝ Արտօ+ազադ:

Հնագույն ժամանակներից Մասիս սարը կոչվում էր Ազատն Մասիս, այն, հայագետ ների կարծիքով, հավանաբար իր մեծության եւ բարձրության պատճառով էր այդպես կոչվում, կամ Ազատության գաղափարի համար։

Արտավազդի «յԱզատն ի վեր ի Մասիս»,

Հայոց պատմության, հայ բանահյուսության խորհրդավոր հերոս դարձած հայոց արքա Արտաշես Ա-ի ավագ որդի Արտավազդ Ա-ն՝ Խորենացու նշած չորրորդ Արամն է, գահակալած մ.թ.ա. 160-115թթ.:

Նա Արտավազդի մահը պատմելիս ասում է, որ հեթանոս Գողթան երգիչներն առասպե լաբանում են, թե Արտավազդը նախանձել է հոր փառքին, ուստի եւ հայրն անիծել է որդուն, որ որսի գնալիս քաջքերը բռնեն նրան եւ տանեն «յԱզատն ի վեր ի Մասիս», այնտեղ մնա եւ լույս չտեսնի: Այնուհետեւ, ըստ առասպելի՝ Արտավազդը երկաթե շղթաներով կապված է մի այրի մեջ, երկու շուն կրծում են շղթաները, Արտավազդն աշխատում է ելնել եւ վերջ տալ աշխարհին, բայց դարբինների կռանահարության ձայնից կապանքը զորանում է:

Առասպելն ասում է. «Վիշապազունք գողացան զմանուկն Արտաւազդ եւ դեւ փոխանակ եդին»: Բայց դա գերբնական է, խելքին մոտիկ չէ. ուստիեւ «ոմանք», անշուշտ, առասպելը մեկնելով, «համարեցան կախարդել զսա (զԱրտաւազդ) կանանց զարմիցն Աժդահակայ»:

Պարզվում է՝ Վիշապազունք Արտաշեսի առաջին որդուն գողանում են եւ նրա փոխարեն դեւ են դնում: <զԱրտաւազդ կանանց զարմիցն Աժդահակայ>, այս արտահայտությունը ունի մեկ ճշմարիտ բացատրություն՝ Արտավազդը Աստված Հայկի կամ ԱզդաՀայկի զարմից էր:

Այդպիսին է հայ բանահյուսության, առասպելի, վիպերգերի խորհրդավոր հերոս դարձած Հայոց Արքա Արտաշես Ա-ի ավագ որդի Արտավազդ Ա-ն՝ գահակալած մ.թ.ա. 160-115թթ.:

Հիսուս Քրիստոսից առաջ եկան ԱզդաՀայկը եւ Արտավազդը՝

Հայ ազգին հեթանոսացումից փրկելու համար

Արտավազդ Ա որդին (թագավոր. մ.թ.ա.161 – մոտ մ.թ.ա.123) հաջորդել է հորը՝ Արտաշես Ա–ին։ Արտավազդի գահակալման տարիների եւ գործունեության մասին տեղեկությունները կցկտուր են, նույնիսկ՝ հակասական։

Հեթանոսական բացատրությամբ՝ Արտավազդը գոռոզացավ, մեղանչեց Աստծո եւ հոր հանդեպ, հայրական անեծքի ու աստվածային պատժի արժանացավ եւ քաջքերի կողմից բանտարկվեց Մասիս լեռան մթին քարանձավներից մեկում: Արտավազդը ներկայացված է որպես դեւ, նա դողէրոցք հիվանդությամբ է տառապում եւ երբ քարանձավից դուրս գա, պետք է աշխարհը կործանի: Ահա այս գաղափարախոսությամբ Հայ Ազգը ապրում է արդեն 2000 տարուց ավելի, ենթարկվելով հեթանոսական գաղափարախոսությանը եւ չի կարողանում ազատվել օտարաբանությունից:

Այսպիսի գաղափարախոսությամբ է ներկայացված Աժդահակ- ԱստաՀայկը, որը որպես աստված ամենադաժան սպանության է ենթարկվում մի քանի անգամ եւ հրուդեն- հրեաէթունի միջոցով սարսափելի տանջանքի ենթարկվելով՝ իր իսկ ազգի կողմից փակվում է Քարայրում կամ սպանվում է իր ազգի արքայի՝ Տիգրան Հայկազունու սրից: Վիշապազունները որպես կանոն չեն սպանում, սանձում են, սակայն Աժդա Հայկին, որպես իր ազգի Աստված, սպանում են: Սա նշանակում է, որ հեթանոսական գաղափարախոսությունը այնքան ուժեղ էր, որ սեփական աստվածաներին ենթարկելով ինքնաոչնչացման՝ ինքը իր հաղթանակն է տոնում:

Ահա հայ հավատի եւ կրոնի ոչնչացման ու ներկայացման տեսակը, որի նպատակն է Արտավազդ Աստծուն ներկայացնել խելագար եւ դիվահար եւ ժողովրդի, ազգի վատ վերաբերմունքն ու կարծիքը ձեւավորել:

Հայդիցապաշտ հայերը հավատում էին, որ Արտավազդը չի մահացել, կենդանի է, բանտարկված է դեւերի, քրմերի կողմից ու մի օր ազատվելու եւ տիրելու է աշխարհին:

Արտավազդը եկավ առաքելությամբ. հայրենյաց հողում հաստատվել էին օտար ու նենգ ցեղերը, նրանք Այրարատ աշխարհում հաստատվել էին դեռեւս Հայկազյան Տիգրանի օրոք:

Արտավազդը պայքարում էր արմատավորված հեթանոսական եւ հելլենիստական մշակույթի արատավոր երեւույթների դեմ, որոնց կիրառումը հայ ազգի մեջ, հայ իրակա նության մեջ կրում էր անառակության, արատավոր բարքերի ու մասսայական զոհողությունների բնույթ:

Արտավազդի մահը պարուրված է խորհրդավորությամբ, նա կազմակերպված դավա դրության զոհ դարձավ, որի կատարողները կարող էին լինել իր գործունեությունից դժգոհ քրմերը, որոնք վիպերգերում՝ աստծո հրամանը կատարող քաջքերն էին:

Արտավազդը գնաց Մասիս, գնաց այնտեղ, որտեղից եկավ, Արտավազդը գնաց այնտեղ, որտեղ ԱզդաՀայկն է, որտեղ Մհերն է, որտեղից եկավ Քրիստոսը՝ Մեսսան Մասիսի:

Արտավազդը դիցական անմահ անձնավորություն է,ազգային փրկիչ մեսիա-Մասիսից աշխարհակալ, «կենդանի աստված», «ճշմարիտ Աստված»՝ բանտարկված քաջքերի կողմից:

Դարբինների կռանահարության հմայական մոգական գործողությունը, որի նպատակը բանտարկված արքայի շղթաները ամրացնելն էր, կատարվում էր ամեն կիրակի՝ հուր-արեւ-արեգ- Միհրին խորհրդանշող օրը, եւ Տարեմուտին՝ Արեգ ամսի Արեգ օրվա նախաշեմին, եւ նրա հովանավորությունը վայելող անձանց՝ դարբինների ձեռքով:

Այս գործողության խորհուրդը հետեւյալն է- հայի ձեռքով բանտարկվում էր իսկ Դիցը, այսինքն՝ սեփական հզորությունը, հայ հավատը, փառավոր անցյալը՝ ամարեգներից մինչեւ այսօր:

Արտավազդը կապվում է Արամեականությանը: Արտավազդը պետականադիր իշխանության հովանավոր, ներհասարակական հարաբերությունների ու միասնության նախախնամ դիցն է՝ տիեզերական հուրի խորհրդանիշներով:

Եվ օրինաչափ է, որ Հայերս ազգային փառքի վերածնունդը կապել ենք Արամ-Արտավազդի կամ Արտօ-ազդ կամ Արամազդ կամ ԱզդաՀայկ աստվածանունների հետ:

Արտավազդի քրիստոնեական ծիսախորհուրդ շարունակությունը եղավ Քրիստոսի գալուստը, Քրիստոսը նույնպես արամեացի է, Արդար Արեգակ: Քրիստոսը եկավ եւ հենց ուղիղ Հայոց Խաչը բերեց, Հայոց խաչը, որ հայերը նորեն հիշեն Խաչ Պատրաստին վեր աջ թեւին:

ԱզադՀայկ-Արտավազադ-Միհր-Քրիստոս- ահա չորս պայքարող Աստվածներին ոչնչացրեցին հեթանոսները: Քրիստոսին էլ Խաչեցին եւ դրեցին քարայրում:

Արտավազդը իր տունը սարքեց Արգամի հողում, Արամի հողում, սակայն տեղ չգտնելով հեռացավ Մարաց-Արամաց հող: Օտար հեթանոսական հավատը տիրացել, իր տունն էր գրավել ու ապականել: Երկիրը վերածվել է բաբելական քաոսի, կռիվ, ինքնասպանություն, անառակ բարքեր, աստվածների տեղը գրավել են օտար կուռքերը՝ իրենց անվայել բարք ու կարգով, ֆալոսապաշտությամբ ու անառակությամբ, կանայք ու աղջիկները պատիվը կորցրած մայր աստվածուհու անունով «սրբազան պոռնկություն» էին քարոզում:

Հայդին Աստվածները հեռացել են իրենց տեղը զիջելով կռապաշտ հեթանոսներին: Արտավազդից շատ է հեռացել իր ազգը, ահա թե ինչու է Մաժանին մեծ քրմապետին վայել թաղում կազմակերպում, որ ժողովուրդը չըմբոստանա: Արտավազդը խոսում է, ազգը նրան չի հասկանում. 6-7 դարերի ընթացքում մոռացվել էր հայ անունն ու հայ լեզուն, հայ Աստվածները, Աստվածների երկրի կարգ ու կանոնը դարձել է այլաբարո հեթանոսական:

Արտավազդը Արդին Աստվածային կենդանի ուժն է դնում, մաքրում է երկիրը, նրանք չեն հասկանում, նրանց տիրացել է մոգական դավադիր դավանաբանությունը, ուրացել են Արտավազդին, հայրն է ուրացել որդուն, Հայն է ուրացել հայի լեզուն, հավատը բարքերը, կարգերը առաքինությունն ու հայի Աստծուն:

Առասպելաբանության համաձայն, Արտավազդի բանտարկվելը Մասիս լեռան մեջ համանման է մեր ազգային էպոսում Փոքր Մհերի՝ Ագռավաքարում փակվելուն:

Հեթանոսական Հայաստանը եւ հեթանոսական բարքերը,

Հայաստանում Հայոց Արեւապաշտական հավատի եւ կրոնը վերացնելուց հետո: Արդինի Հայ Դիցերին ու Արդի մշակույթը եղեռնագործության ենթարկելուց ու ոչնչացնելուց հետո,Արդինի Աստվածներին գերեվարելուց, Արդինի Աստվածներին արտագաղթելուց հետո Հայաստանում գերակա է դառնում հեթանոսական խավարի եւ անբարո սովորույթներին համապատասխան օրենքները, որն իր ծաղկուն ժամանակաշրջանն է ապրում Արտաշիսյանների օրոք:

2000 տարի դեռ Հաստանում իշխում է հեթանոսական

ուրվականըեւ փորձում է նորից վերականգնել

Հույն -հռոմեական աստվածների անբարոյականությունը եւ նրանց հաստատումը Հայաստանում.

Հունական Աստվածները մոտ էին մարդկանց, խառնվում էին նրանց գործերին, գործում էին հրաշքներ, անմահ էին:

«Հոմերոսը և Հեսիոդոսը հունական աստվածներին վերագրել են մարդկային ամենաանպատ վաբեր, ամենաստոր արատները՝ գողություն, խաբեբայություն, այլասերվածություն»:

Սիրո և գեղեցկության աստվածուհի Աֆրոդիտեն պատգամել է, որ յուրաքանչյուր կին կյանքում գոնե մեկ անգամ պետք է նստի Բաբելոնի` իր անունը կրող սրբավայրում և տրվի բոլորովին անծանոթ տղամարդու, որի դուրը նա գա:

Աստվածուհու որոշումն այսպիսին էր. կատարեցիր պարտքդ, գնա ամուսնուդ մոտ և տեղդ զիջիր հաջորդին: Սա վերաբերում էր գեղեցիկ և բարեկազմ կանանց, որոնց պահանջարկը մեծ էր: Իսկ տգեղներին, որոնք երկար, նույնիսկ երեք կամ չորս տարի սպասում էին իրենց հերթին, Աֆրոդիտեն բաց չէր թողնում՝ ասելով. «Պարտականություններդ կատարեք՝ հետո»:

Կարճ ասած՝ Աֆրոդիտեն կանգնած էր Հելլադայում և հարևան երկրներում լայնորեն տարած ված սրբազնացրած պոռնկության ակունքներում: Հայաստանում Հեթանոսական տաճարների մեհյաններում, նրանց մոտակա տարածքում կամ սրբատեղի ներում կանայք մասսայաբար տրվում էին տղամարդկանց` հանուն կամ ի սեր աստվածների: Հեթանոսական սրբազնացրած պոռնկությունը շատ էլ լավ ծաղկել է հեթանոսական Հայաստանում, հատկապես ապականվել է Անահիտի Դիցուհին եւ նրա մեհյանները: Այս խայտառակ երեւույթը «համեստաբար» ծածկում են եւ նորից քարոզում են հեթանոսաֆիկացում:

Իսկ երբ կանայք հղիանում էին, մեղքը գցում էին Անահիտի վարք ու կանոնակարգի վրա նրա անունը մեկնաբանում էին «այիբավոր ու արատավոր» Աստվածուհի:

Աստղիկ եւ Անահիտ դիցուհիները ստացել էին «Սուրբ պոռնիկ դիցուհի» անունները:

Հայստանում ծայր էր առել ֆալոսաշինությունն ու ֆալոսապաշտությունը, այն մինչեւ օրս էլ դեռ չի վերացված:

Ընդ որում, օտարերկրացիները անվճար չէին վայելում հայուհիներին: Նրանք որոշակի գումար էին մատուցում կանանց, որոնք էլ այդ գումարը նվիրաբերում էին տաճարին: Մինչ օտարերկրա ցիների ձեռքն ընկնելը, հայուհիները նախ տրվում էին իրենց սիրեցյալին կամ քրմին: Ահա թե Գրիգոր Լուսավորիչի պայքարը որ կարգի քրմերի ու քրմական դասին էր վերաբերվում եւ ինչ մշակույթ է վերացրել:

Հայոց Հինգ Արեւապաշտական Աստվածների՝ ԱՐԱՄԱԶԴ, ԱՆԱՀԻՏ, ՏԻՐ, ՎԱՀԱԳՆ, ՄԻՀՐ Աստվածների պաշտամունքը վերածվել էր հեթանոսական աղանդի: Հայաստանում ապականվել եւ արատավորվել էր Հայոց արեւապաշտական Աստվածների գործունեությունը. նույնիսկ Անահիտ Աստվածուհուն վերագրվում էր անմաքուր ու անբարո վարք, բարոյազրկված բնույթ, որը անհարիր էր Հայոց Հավատին ու ավանդներին: Հայոց Աստվածուհին վերագրել էին «Սրբազան պոռնկություն» տիտղոսը:

Հայ Ժողովրդից վերացել էր Հայդիցապաշտ Հայդին Արդին Աստվածների առաքինություններն ու կարգ ու կանոնը: Հայ ժողովուրդը մոռացել էր լեզուն, մշակույթը ողջ պետական համակարգում տիրում էր հունարեն լեզուն գիրը եւ հունական մշակույթը: Մինչեւ օրս իշխում է դեռ այն գաղա փարը,որ Հայ ժողովուրդն է առաջացել հույներից եւ հայ ժողովրդի լեզուն ու մշակույթը հույներից է առաջացել է հունական մշակույթից:

Հայ ժողովուրդը վերացրել էր Խաչը:

Հիսուս Քրիստոսը եկավ եւ հենց ուղիղ Հայոց Խաչը բերեց,

Հայոց Խաչը, որ հայերը նորեն ուղղվեն, վերականգնեն հայոց հավատը, ավանդները, սակայն Նոր Կտակարանում նույնպես տեղ գտան օտար պատմություններ, օտար ավանդներ, որոնք մեր ազգային էությանը եւ ավանդներին հակասում են:

Քրիստոնեության ընդունումից հետո, չորրորդ դարում օրենք ընդունվեց, որով թույլատրելի էր միայն 7 պորտ հեռավորու թյան ամուսնությունը: Աստիճանաբար ընտանիքի ինստիտուտի ձեւավորման արդյունքում ստեղծվեց մենամուսնությունը:

Մեսրոպ Մաշտոցը Արամեացի Դանիել Վարդապետից վերցրեց հին հայկական գիրը եւ վերականգնեց Հայց Գիրն ու Լեզուն եւ այն գերակա դարձավ Հայաստանում: Վերականգնեց Հայ լեզուն եւ Հավատը: Վերականգնվեց Հայ.Կի.Էնը աստծո որդի Հիսուս Քրիստոսի Հեշուա Մաշիախի վարդապետական կրոնական գաղափարախոսությունը: Սակայն հայ հավատը վերականգնվեց մասնակի Հայ.Կի.Էնը վերականգնվեց որպես Նահապետ, այլ ոչ Լույս Աստված:

ԱՐ-ԱՐԵՒԻ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆԸ

Առաջին առասպելներ Արեւաստվածների մասին

Երկինքը վրա կատարվեց խաչ, կենտրոնում Արեւն էր, երկինքը դարձավ քառակողմ եւ երկիրը քառակողմ եւ Հայոց Աստվածները դարձան քառակողմ երկնքի եւ քառակողմ երկրի համադրության ութնապաշտերը, երկինքը եւ երկիրը ութնակողմ համադրության կյանքը: Նոյ Ութնապաշտիմ անունը, որը ըստ շումերական արձանագրության Ուբարատ-Ութուի որդին է:

Այլ կերպ ասած՝ հին ցիվիլիզացիան ոչ միայն հետեւում էր Արեւի եւ աստղերի շարժումներին ,այլ նաեւ դրանք անձնավորում էր միֆերով: Հնում քրմերը աստղերի դասավորություն կատարեցին աստղատների մեջ եւ գուշակումներ արեցին նրանց շարժումներով: Արեւը, որպես կյանք տվող եւ պահպանող, հենց սկզբից իրենից ներկայացնում էր երկնքից ուղարկված Աստծո լույս, աշխարհի փրկություն, մարդկության փրկություն:

Այս պատկերով 12 աստղատները կոչվում էին տարվա եղանակային ժամանակաշրջան, որտեղով արեւը անցնում է մեկ տարում:

ՆՀԲ-ում Հայկ//Օրիոն համաստեղության առթիվ կարդում ենք. «Աստեղատուն յ երկինս' շքեղ եւ բազմապայծառ աստեղօք երեւելի, մերձ առ Բազմաստեղս, առընթեր ունելո կամ առ ոտս եւ զՇուն»: Երկնային այս եռյակը Հայկ//Օրիոնը, Բազումք// Պլեյաղները և Սիրիուս աստղը ժամանակին ժամադիտակի դեր են կատարել:

Մեր դարաշրջանի Սիրիուսը աշնանային-ձմեռային երկնքի աստղ է, բայց մ.թ.ա. 2800- 2600թթ. այն ամառային երկնքի Աստղ էր, երեում էր լուսաբացին' արեածագն էր ավետում: Այն պաշտող Մեծամորցիները, ինչպես Է.Պարսամյանն է կարծում, «կարող էին լուսատուի պարբերական երեալը օգտագործել ժամանակը հաշվելու համար»:

Առաջին առասպելներ Արեւաստվածների մասին

Ձկան խորհրդանիշ, Թամմուզին դեկտեմբերի 25 ին ծնվել է:

Թամմուզը կամ Թամզարան Արամման

Հաստատված է, որ Թամուզ կոչվում է որդի արյան, որդի միակ:

Թամմուզը կամ Թամզարան Արամման Լուսաստղ-Լյուցիֆեր՝ Էնկի Հայայի որդին է, Ձկան խորհրդանիշով: Աստծո որդին, ում մասին ասում են, որ զոհվել է մարդկանց մեղքերի համար, նրա գլխին դրել են փշե պսակ: Թամմուզին դրեցին քարե խոռոչում, իսկ 3 օր հետո քարը շարժեցին եւ տեսան, որ նա այնտեղ չէ:

Գարնանային ծիսակատարության ժամանակ հարություն առած Թամմուզի պատկերով արեւահացեր, կլոր արեւխաչ գաթաներ էին պատրաստում, վրան դնում էին ԽԱՉ եւ բաժանում էին մարդկանց: Այդ նույն արարողությունը կրկնվեց Քրիստոնեության ժամանակ:

ՀՈԱՅ-Aries-ի մասին

1.Առաջին առասպելը ՀՈԱՅ-Aries-ի մասին է, որը ամարեգ-ամալեկները կամ Արամ-արեգ-ները գրեթե երեք հազար տարի առաջ իրենց հետ տարան Եգիպտոս: Հորի մասին Եգիպտոսում ծնվեց առասպել:

ARIES (լատ.) = ԽՈՅ (հայ.) = ԽՈԱՅ (Վանի բռ.) = ՀՈԱՅ = ՀԱՅ (հայ. բարբառներ) = Horon -Horus-xoy-Hoy- Aries հայերի ինքնանվանում:

Հորը- Գոռը լույս էր Արեգակ էր, պայծառ առավոտ:

Հորն ուներ թշնամի՝ Սեթ անունով՝ մութ ու գիշեր նշանակությամբ:

Մութի ու լույսի պայքարը ամենամեծ պայքարն է, պայքարը հակառակորդ կողմերի, որն առաջացել է հին ժամանակներից:

Ամեն առավոտ, լույսը բացվելուն պես, Հորը հաղթում էր Սեթին, իսկ երեկոյան Սեթն էր հաղթում Հորին եւ նրան ուղարկում էր անդրաշխարհի թագավորություն:

Հորի կարճ պատմությունն այսպիսին է՝ նա ծնվել է դեկտեմբերի 25 ին՝ կույս Մարիամից:

Երբ նա ծնվեց, արեւելքում Աստղ վառվեց , որի շնորհիվ երեք թագավորները գտան փրկչի ծննդյան վայրը: 12 տարեկանում նա սովորեցնում էր հարուստների երեխաներին, 30 տարեկանում Անու աստծուց ընդունում էր հոգեւոր ուժ, զորություն:

Գոռը-Հորը բուժում էր մարդկանց, քայլում էր ջրի վրա: Հորը հայտնի էր հետեւյալ անուններով՝ «լույս», «աստծո որդի», «իսկական որդի», «ճշմարիտ որդի»:

Թիֆոնի մատնությունից հետո Գոռ – Հորին գամեցին խաչեցին, նա խաչված մնաց 3 օր, հետո հարություն առավ:

Արդյոք Հորն էր առաջինը, չէ որ նման պատմություններ նկատվում են այլ ազգերի մշակույթներում, որոնք էլ կարելի է համարել ծնված մեկ ընդհանուր առասպելի ձեւաչափի մեջ:

Կրիշնան՝Քրիսնան-Քրիստոս,

Կրիշնան՝Քրիսնան-Քրիստոս, ծնվել է Հնդկաստանում ՝ Դեւակի անունով կույսից , նրա գալը արեւելքում նշանակում է Աստղ: Նա հրաշքներ էր գործում եւ ուներ տասներկու աշակերտ: Մեռնելուց երեք օր հետո Քրիշնան հարություն առավ:

Հունական Դիոնիսը

Հունական Դիոնիսը ծնվել է դեկտեմբերի 25 -ին, նրան համարում էին արքաների արքա, ալֆա եւ օմեգա: Մեռնելուց երեք օր հետո Դիոնիսը հարություն առավ:

Տիր/Տիւր diur-, դիցանունը ստուգաբանելիս Էդ. Աղայանը այն համարում է բնիկ

հայ. բառ, բխեցնելով ՀՆԽ *dei- «փայլել, շողալ, լուսավորել, երևալ» արմատի *diur-,

*dir’- ձևերից: ՀՆԽ *dei-հիմքից բխող «աստված», «երկինք», «տիւ»,հնդկ. Դյաուսին Dyeu-անվանակից:

Հունական Դիոնիսի առասելը նմանակում է Հորի առասպելի:

Միհր

Հեթանոսության-զրադաշտականության շրջանում պարսիկները հայերից վերցրեցին Միհր-Միթրա աստծուն: Միթրան ծնվել է դեկտեմբերի 25-ին՝ Դեւակի dive օր, անունով կույսից, նրա գալը արեւելքում նշանակում է պայծառ աստղ, նա հրաշքներ էր գործում եւ ուներ տասներկու աշակերտներ: Միթրան մեռնելուց հետո հարություն առավ, նրան կոչում էին «իրական լույս» եւ այլ անուններով:

Հիմնականում բոլոր աստվածները այս նույն կանոնի մեջ են ձեւավորված:

Հարց է առաջանում՝ որտեղի՞ց են այս նմանությունները, ինչու՞ կո՛ւյսը ծնեց , ինչու՞ կույսը ծնեց դեկտեմբերի 25-ին, ինչու՞ կույսից ծնված աստվածը երեք օր մնաց խաչին խաչված, հետո հարություն առավ եւ ինչու՞ նա ուներ տասներկու աշակերտներ:

Որպեսզի այս ամենը հասկանանք, մենք կներկայացնենք Արեգակ Աստծուն, որից հետո երկիր ուղարկված առաջին արեգակնային մեսսային:

Մեսսա-Մասիս-Աստվածներ իջած Մասիս:

Հեսուա Մաշիահ՝

Ներկայացնենք Արամի որդի Թամմուզին եւ վերջին ուղարկված Արեգակնային մեսսային՝ Մասիս եկողին՝ Հիսուս Քրիստոսին, որին եբրայերեն անվանում են Հեսուա Մաշիահ՝ Հյուսիս-Մասիս եկած աստված:

Հիսուս Քրիստոսը ծնվել է կույս Մարիամից ՝ դեկտեմբերի 25-ին, Բեթղհեմում՝ բեթ-ճրագ, լույս, հեղ-յեղ: Երբ Հիսուսը դարձավ 30 տարեկան, Ան- Իոան-Հովհաննես Մկրտչի կողմից կնքվեց եւ սկսեց իր ծառայութունը: Հիսուսն ուներ 12 աշակերտ, նրանք 12 ամիսներն են, աստղատների մեջ: 12 Աստղատները կազմել են շրջան, որը բնականորեն ուղղահայաց եւ հորիզոնական հատումով դառնում է խաչ, սկզբնական շրջանում Խաչի վրա որպես արեգակ Հիսուսի պատկերն էր դրվում:

Հիսուսը շրջագայում էր եւ կատարում էր հրաշագործություններ, բուժում էր մարդկանց, քայլում էր ջրի վրա, վերակենդանացնում մարդկանց: Նա հայտնի էր որպես երկնային Արքաների Արքա, Աստծո Որդի, Ճշմարիտ որդի, Ալֆա Օմեգա: Կամ Ա-Արեւ Օ-ագն:

Հուդայի դավաճանությունից հետո նրան խաչեցին, 3 օր հետո նա հարություն առավ եւ վերադար ձավ երկինք:

Արեւելքի Աստղը Սիրիուսն է՝ ամենապայծառ աստղը մեր տիեզերքում, որը դեկտեմբերի 24 -ին Օրիոնի-Հայկի համաստեղության գոտու մեջ ձեւավորում է ուղիղ գիծ:

Այդ երեք աստղերը, ինչպես այսօր ,այնպես էլ հնում՝ կոչվել են 3 Արքաներ, որոնք եկել են Քրիստոսի ծնունդն ընդունելու: Այս երեք աստղերը եւ պայծառ աստղ Սիրիուսը ցույց են տալիս այն տեղը, որտեղ տեղի է ունենում Արեւածագը, ահա թե ինչու են 3 թագավորները հետեւում արեւելքում Պայծառ Աստղին, Արեւի ծնունդին:

Դեկտեմբերի 22-23 – 24 -ին, այդ 3 օրը արեւը Արեւը դադարում է շարժվել, նա 3 օր կանգնում է հարավային Խաչի վրա, Արեւը մտնում է Մայր: Մայրամուտ: 25-ին՝ չորրորդ օրը, Արեւը բար ձրանում է ՄԵԿ ԱՍՏԻՃԱՆՈՎ թեքվում է Հյուսիս, ահա թե ինչու են Քրիստոսին տվել Հիսուս անունը: Հայղթող Հյուսիս-Մասիս հայերը:

Ահա եւ 4 թվի եւ Հյուսիսի գաղափարախոսությունը

Հյուսիս բառը եւ անունը միայն հայերենում ունի Հյուսիս իմաստը: Հիսուսի անունը՝ տրվել է Հյուսիս բառից: Եբրաները Հիսուս Քրիստոսին կոչում են Հիսուսը Մասիսից:

Եբրաները Հիսուս Քրիստոսին ասում են ( եբր.՝ יֵשׁוּעַ יֵשׁוּעַ, Յեշուա Մաշիախ, Յեշուա կամ Հեսուա, որը նշանակում է Հիսուսը Մասիսից Ահ-Աստված իմաստն ունի: Նշանակում է, որ եբրաները գտնում են, որ ՀԻՍՈՒՍԸ հյուսիսային Աստված է եւ Մասիսից է:

Haldini Alsiuse – Հալդինի Ալ-սիուսե – (Հի-սիուսե) al-կարմիր siuse– վանի -Արարատյան թագավորության Արդին Տաճարի գլխավոր Աստծու անունե նույնպես Հիսուս է, Haldini Alsiuse,

Արեւ- լույսը Հյուսիսի գաղափարագիրն է:

Հալդինի Ալ-սիուսե (Հիսիուսե)– Հալդին Ալկարմիր Արեւ է,

Քրիստոսը՝ Հիսուսէ – Քրիստոսը Կարմիր Արեւ է:

Առասպելներում ասվում է՝ արեւը երեք օր կանգ է առնում խաչի վրա, հետո հարություն է առնում եւ ծնվում է նորից : Ահա թե ինչու Հիսուսը եւ մնացած արեւաստվածները մեռնում են, 3 օր հետո հարություն առնում : Իսկ անցումային այն ժամանակը, երբ արեւը հյուսիսային շարժման ընթացքում փոխում է իր ուղղությունը՝ գարնան գալուստն է, այսինքն՝ կյանքի զարթոնքը, փրկությունը:

Այդուհանդերձ, արեւածնունդը չէին տոնում մինչեւ գարուն, մինչեւ Մեծ Զատիկ՝ մարտի 22-ը,երբ արեւն արդեն իշխանությունը մեծացնում էր խավարի վրա, եւ օրերը դառնում են ավելի երկար, որը համընկնում է գարնան գալու , բնության զարթոնքի հետ:

Հիսուսի 12 աշակերտները 12 աստղատներն են, որոնք ուղեկցում են Հիսուս- արեւին: 12 թիվը իրականում կրկնվում է Բիբլիայում ամենուր:

Խաչը եւ աստղատները իրենցից ներկայացնում են արեգակնային ժամանակաշրջանի խորհրդանիշ: Խաչը աստղատների վրա, չորս կողմերի վրա՝ տարվա չորս տարերքներն են եւ աշխարհի 4 կողմերը, որն էլ ի սզբանէ հայ հավատի խորհրդանիշն է:

Ահա թե ինչ է գրում Դեվիդ Հայկը Թամմուզ-Թամզարայի մասին, որին Բերեսոսը վերագրել է աքքադներին՝ Նինուսին: Հայտնի է, որ Նինոսը մշտական պայքարի մեջ է եղել Արամի հետ եւ նրա դիցապատումները վերագրել է իրեն:

Դեվա Մարիան Կույս-Կայս աստղատունն է:

Արամ-Մայրամ, Մայրամ-Մարէն Արամի Մայրն է:

Քրիստոսի մայրը Մայրամն է,Ադոնիսի մայրն է Միրրա, Բուդդայի մայր՝Մայա, Քրիստոսի մայրը Մայրամն է. նրանց բոլորի ունունները սկսվում են Մ տառով -աստղատունը նման է հայերենի Մ տառին:

Ամռանից միչեւ դեկտեմբեր օրերը կարճանում են, հին ժամանակներում այս երեւույթը համարվում էր բնության մերացում, Ձմեռ: Հայերի մոտ է «արեւը մայր մտնում»՝ վերադառնում է այնտեղ, որտեղից ծնվել է:

Մաշիախին, Հիսուս Մաշիախին հրեաները ձերբակալեցին «Խաչեցին»

Sinat hinam.«Ատելություն առանց պատճառի» գործոնը Ամենազորի անհանդուրժողականու թյան եւ անհամբերության դրսեւորումն է Իսրայելին եւ Աստված է ուղարկել իր Մեսիան-Մաշիախին, Հիսուս Մաշիախին, որին հրեաները ձերբակալեցին «Խաչեցին».

Մաշիախի ծնունդը

Натан Агрес 2016թ. Նաթան Ագրես Ռավինը նշում է—Մաշիախի նոր ծնունդին են սպասում իզրաելցիները, մաշիախի ծնունդը նշանակում է մաքրագործում եւ վերակառուցում, սակայն այլ խոսքերով ասած Մաշիախի գալը եբրեական ժողովրդի համար կուղեկցվի մեծ տանջանքերով:

Թալմուդում գրված է, որ Մաշիախը կգա կամ ժամանակին կամ ժամանակից շուտ, երկու դեպքում էլ Իսրաելցիները պետք է պատրաստ լինեն, իրենց մեղքերը քավելու համար, քանի որ եւ Մաշիախի ծննդյան ընթացքը եւ ծնունդը կլինի ամբողջական մեղքերի ազատում, դա գրված է Թորայում, որպեսզի պաշտպանվենք Մաշիախից պետք է շատ կարդանք Թորայի գիրքը: Համենայն դեպս, կարող է լինել նաեւ ժամանակից շուտ ծնունդ, որտեղ երկունքը գրեթե զգալի է դառնում, ինչպես ասում է Հեսուան Йешаяу (66:7):

Т.е. возможны и «преждевременные роды», когда схватки почти не ощущаются, как сказано уЙешаяу (66:7)

Մասիս եւ հյուսիս- Սիս- Սիւն,

Քրիստոսի ծննդյան խորհուրդն ու Առաքյալ- մեսսա իմաստը: Մասիս- մասիւս ունի Մասիս իջած Առաքյալ իմաստը:

Մեսսա բառը ծագել է Մասիս անունից, Հայոց Մշակույթի մեջ Սպիտակափառ Մասյաց Գագաթը Աստվածների գահն է համարվել եւ շարունակվում է մնալ այդպիսին: Մասիսը համարվում է Արեւի Մայրը, Երկգագաթ Մասիսների գիրկն է իջնում Արեւը եւ Մասիսների գրկից է ծագում Արեւը:

Մասիս անունը կազմված է Մա+Սիս երկու արմատներից, որն էլ ունի Մայր եւ Արեւ իմաստը: Սիս- Սուսի անունը հայերենում ունի կարմիր, հյուսիս,արեւ իմաստները:

Մուշ-շումերական Տիհանա եւ Թամազարա աստվածային երկնային նշանն է «Մուշ»:

Ուրարտ. Haldine susine – Հալդիի Սուսի, Teišeba-iše, խուռիական Tešub-ի, Šiwini-ն,Սյունիք, Սուսի, Սիուվան, հմմտ. խեթ. šiu- šiui-, šiuna/i- «աստված, «արևի աստված»,, Սիսականէ, DUTU (ŠI), ` Ši-ú-i-ni, Ši-i-ú-i-ni, Աստվածների Սուսի-արեւի տաճարի, Հիսուս, լուսավոր երկնքի աստծու *dyeu- հայերենի տի-դի անունի հետ կազմում է Հայ Դիցական անունների համակարգը:

Սակայն, համաշխարհային եւ հայ կրոնագիտությունը եւ լեզվագիտությունը, Մեսսա անունի բացատրության մեջ շրջանցում են Մասիս անունը, Աստվածային լեռ հասկացությունը եւ գաղափարը, տալիս է ինչ որ անորոշ լատինական բացատրություն, մի թարգմանություն ու բացատրություն, որը չի կարող ամբողջովին ներկայացնել Մեսսա բառի եւ հավատքի ողջ գաղափարախոսությունը:

Իտալական **messa-իտալ․ messa, ուշ լատ․ missal լատ mitto—հղել, ներել), բառի վրա են կառուցում է Մեսսա կրոնական եւ եկեղեցական աղոթքի արարողակարգն ու գաղափարը: Սա մշակութային եւ լեզվական սխալ մոտեցում է, եւ այդ մոտեցումը խեղաթյուրում է Մեսսա անվան եւ գաղափարի նաեւ գաղափարագրի ծագումը եւ հիմք է դառնում հավատքի խեղաթյուրման:

Մեսսայի կազմն ու արարողության կարգը ստեղծվել են դարերի ընթացքում։

Սիմվոլիկ իմաստը կապված է հացն ու գինին Հիսուսի մարմին ու արյուն դարձնելու ծեսի հետ։ Մասերի քանակն ու հաջորդման կարգը հաստատվել է Տրիդենտյան տիեզերական ժողովում (1545—1563): Վատիկանի 2-րդ տիեզերական ժողովը (1962—1965) թույլատրել է արարողությունը վարել ոչ միայն լատիներեն, այլ նաև տեղական լեզուներով։

Սկզբում եղել է միաձայն, XIV դարից՝ բազմաձայն (Գիյոմ դե Մաշո) ծիսական արարողակարգ: Վերծանենք բազմաձայն (Գիյոմ դե Մաշո) ծիսական արարողակարգի անունը, պարզ ասվում է Գոյ եւ Մաշո- անունները, այն արդեն կորցրել են սկզբնաղբյուրը եւ ճիշտ անվանումը:

Մեսսայի 5 հիմնական մասերն են, որոնք լատիներեն 1) Kyrie eleison (Տեր ողորմեա)իմաստն ունի, այլ մայր լեզվով եթե կարդում ենք, ապա այն դառնում է՝ – Կրակ, արեւ եւ արարում բառերն են: 2 Benedictus (Օրհնեալ է) ՝ ճիշտը՝ Բանախոս, 3.Sanctus (Սուրբ)-

4. Gloria-Փառք ի բարձունս, Փառք Հորը, 5.Credo- կարգ-Հավատամք:

Agnus Dei (Գառն Աստծո)- թե ինչ լեզվով է (Գառն Աստծո) հայտնի չէ: Այստեղ ոչ գառ կա եւ ոչ էլ Աստված:

Agnus Dei -Կրակն է արեւակն - Լույս բառերն են,այն ունի Երկնային Լույս եւ Աստված, Արեւաստված իմաստը:

Կարինե Հայրապետյան

Գիտությունների Համահայկական Միջազգային Ակադեմիա

Մայնց 14.09.2017թ.

#Հայոցհինեւնորհավատքը